Hieän tình Kitoâ Giaùo
taïi Thoå Nhó Kyø
Hieän tình Kitoâ Giaùo taïi Thoå Nhó Kyø.
Istanbul, Thoå Nhó Kyø (VietCatholic News 27-11-2014) - Ngaøy 28 thaùng 11 naêm 2014, Ñöùc Phanxicoâ seõ tôùi Thoå Nhó Kyø, gaëp gôõ nhaø caàm quyeàn nöôùc naøy vaø thaêm ngöôøi anh em trong Chuùa Kitoâ laø TP Baùctoâloâmeâoâ I, ñöôïc meänh danh laø Thöôïng Phuï Ñaïi Keát.
Thoå Nhó Kyø voán laø moät quoác gia Hoài Giaùo vaø tuy ñaây laø giaùo ñoâ tinh thaàn cuûa theá giôùi Chính Thoáng Giaùo goàm gaàn 3 traêm trieäu tín ñoà, nhöng soá tín höõu Kitoâ Giaùo noùi chung chæ treân döôùi 100,000 ngöôøi. Ñoù laø con soá öôùc löôïng cuûa Ñöùc Cha François Yakan, ñaïi dieän thöôïng phuï Canñeâ taïi Thoå Nhó Kyø. Daân soá Thoå hieän leân tôùi 76 trieäu ngöôøi, ñaïi ña soá theo Hoài Giaùo Sunni. Tröôùc ñaây, daân soá Kitoâ Giaùo lôùn hôn theá raát nhieàu, nhöng sau vuï dieät chuûng ngöôøi AÙcmeâni vaø thaûm saùt tín höõu Chính Thoáng Syria giöõa caùc naêm 1895 vaø 1915 vôùi soá naïn nhaân leân tôùi haøng trieäu, con soá ñaõ giaûm suùt moät caùch thaûm haïi. Ngaøy nay, vaãn coøn caû haøng nghìn ngoâi nhaø thôø vaø ñan vieän raûi raùc khaép xöù trong tình traïng tan hoang vaø bò boû rôi.
Ñöùc Cha Yakan nhaän ñònh raèng caùc Kitoâ höõu ngaøy nay taïi Thoå Nhó Kyø bò coi nhö ngöôøi ngoaïi quoác treân ngay xöù sôû cuûa hoï, duø quyeàn töï do thôø phöôïng ñöôïc hieán phaùp thöøa nhaän. Trong nhöõng naêm gaàn ñaây, moät soá giaùo só Coâng Giaùo vaø Theä Phaûn bò gieát vaø trong naêm 2007, Hrant Dink, moät nhaø baùo Thoå Nhó Kyø goác AÙcmeâni, bò aùm saùt. OÂng laø ngöôøi tích cöïc vaän ñoäng cho vieäc xöù naøy nhìn nhaän toäi dieät chuûng ngöôøi AÙcmeâni vaø laø nhaø tranh ñaáu cho quyeàn lôïi thieåu soá taïi Thoå Nhó Kyø. Moät soá khaù ñoâng ngöôøi Thoå Nhó Kyø ngaøy nay vaãn coøn tin raèng ngöôøi Kitoâ höõu muoán taïo baát oån cho ñaát nöôùc.
Mark Lowen cuûa BBC taïi Istanbul, moät ngaøy tröôùc cuoäc vieáng thaêm cuûa Ñöùc Phanxicoâ, ñaõ cho chaïy haøng tít: "Cuoäc vieáng thaêm cuûa Ñöùc Giaùo Hoaøng Phanxicoâ: Caùc Kitoâ Höõu Thoå Nhó Kyø Phaûi Ñoái Dieän Vôùi Nhöõng Thôøi Kyø Caêng Thaúng". Theo oâng, taïi Thoå Nhó Kyø, khoâng coù bieåu töôïng naøo cho thaáy cuoäc va chaïm giöõa caùc neàn vaên minh roõ raøng hôn Hagia Sophia. Trong caû gaàn moät ngaøn naêm tröôùc ñaây, toøa nhaø naøy voán laø ngoâi nhaø thôø chính toøa quan troïng nhaát cuûa theá giôùi Chính Thoáng Giaùo, vì noù voán laø traùi tim toân giaùo cuûa ñeá quoác Kitoâ Giaùo Byzantine vôùi thuû ñoâ mang teân Constantinople. Nhöng naêm 1453, thaønh phoá rôi vaøo tay ngöôøi Ottomans, vaø Hagia Sophia trôû thaønh moät ñeàn thôø Hoài Giaùo vaø Kitoâ Giaùo baét ñaàu suy giaûm ôû ñaây.
Vieäc suy giaûm aáy caøng gia taêng vôùi söï suïp ñoå cuûa Ñeá Quoác Ottoman. Ngaøy nay, khi Ñöùc Phanxicoâ tôùi Thoå Nhó Kyø, ngaøi seõ chöùng kieán moät ñaát nöôùc tröôùc ñaây 100 naêm ngöôøi Kitoâ Giaùo chieám 20% daân soá, nay chæ coøn chöøng 0.2%.
Söû gia Cengiz Aktar cho raèng: "khoâng moät quoác gia naøo ôû trong vuøng, keå caû Iran, laïi thuaàn nhaát theo nghóa Hoài Giaùo nhö Thoå Nhó Kyø. Noù laø moät quoác gia moät maàu, maàu Hoài Giaùo".
Sau khi ra ñôøi naêm 1923, Coäng Hoøa Thoå Nhó Kyø thöïc hieän vieäc trao ñoåi daân soá vôùi Hy Laïp ñeå taïo ra moät thöù nhaát quaùn nhieàu hôn veà saéc toäc vaø toân giaùo. Hôn moät trieäu ngöôøi Hy Laïp buoäc phaûi rôøi Thoå Nhó Kyø trong khi 300,000 ngöôøi Hoài Giaùo töø Hy Laïp hoài höông veà Thoå.
Thoaït ñaàu, nhöõng ngöôøi Hy Laïp taïi Istanbul ñöôïc tha, nhöng sau ñoù, vì thueá maù quaù naëng vaø vì nhöõng cuoäc saùt phaït (pogrom) naêm 1955 vaø toáng xuaát ngöôøi Hy Laïp haøng loaït naêm 1964, coäng ñoàng Hy Laïp quaû rôi vaøo tình theá taû tôi. Vaø do ñoù, caû Kitoâ Giaùo Chính Thoáng maø hoï thöïc haønh nöõa.
Aktar cho raèng cuoäc thanh tröøng caùc nhoùm thieåu soá saéc toäc khoâng phaûi Hoài Giaùo naøy nhaèm laøm caïn chaát saùm. Vì quaû tình khi haønh ñoäng nhö theá, ngöôøi Thoå ñaõ trieät haï caû moät giai caáp tö saûn vì nhöõng ngöôøi Hy Laïp naøy khoâng nhöõng giaàu coù maø coøn laø nhöõng thôï thuû coâng laønh ngheà. Haäu quaû: di saûn Hy Laïp vaø Do Thaùi bieán khoûi Thoå Nhó Kyø.
Khoâng phaûi chæ coù ngöôøi Hy Laïp, ngöôøi Kitoâ Höõu goác AÙcmeâni cuõng cuøng chung soá phaän. Haøng traêm ngaøn ngöôøi thuoäc saéc toäc naøy bò toáng xuaát naêm 1915. Hoï bò gieát hay cheát vì ñoùi vaø beänh taät. Nhaõn hieäu "dieät chuûng" bò nhaø nöôùc Thoå baùc boû. Töø moät daân soá 2 trieäu, hieän chæ coøn 50,000 ngöôøi AÙcmeâni taïi Thoå maø thoâi.
Hrant Dink ñaõ noùi ôû treân chính laø moät ngöôøi goác AÙcmeâni vaø laø chuû buùt tôø tôø tuaàn baùo AÙcmeâni taïi Istanbul. Vieäc saùt haïi oâng naêm 2007 ñaõ ñeå laïi moät caûm giaùc luoân caûm thaáy bò ñe doïa nôi coäng ñoàng AÙcmeâni. Ñeán noãi, ngöôøi keá nghieäp oâng laø Robert Koptas cho hay: "Ngöôøi AÙcmeâni sôï khoâng daùm noùi ra caên tính toân giaùo cuûa mình ôû ñaây. Phaàn lôùn caùc tín höõu phaûi daáu Thaùnh Giaù beân trong aùo maëc. Hoï khoâng theå tröng noù ra vaø töï do böôùc treân heø phoá vì seõ gaëp phaûn öùng ngay töùc khaéc. Toâi khoâng muoán noùi moïi ngöôøi Thoå ñeàu choáng Kitoâ Giaùo nhöng chuû nghóa duy quoác gia ñang daâng cao ñeán noãi ngöôøi ta sôï khoâng daùm noùi ra caên tính cuûa mình".
Coäng ñoàng Kitoâ Giaùo thieåu soá ôû ñaây raát lo ngaïi tröôùc vieäc chuû nghóa duy quoác gia Hoài Giaùo cuûa Thoå caøng ngaøy caøng lôùn maïnh döôùi chính phuû goác gaùc Duy Hoài Giaùo cuûa oâng Recep Tayyip Erdogan, thuû töôùng trong 11 naêm qua vaø naêm ngoaùi ñöôïc baàu laøm toång thoáng.
OÂng Erdogan ñaõ coù nhöõng ñoäng thaùi nhaèm hoã trôï ngöôøi Kitoâ Giaùo nhö thoâng qua caùc ñaïo luaät hoaøn traû caùc taøi saûn ñaõ tröng thu cuûa hoï vaø cho pheùp môû caùc lôùp daïy Kitoâ Giaùo taïi caùc tröôøng. Nhöng oâng luoân nhaán maïnh tôùi caên tính Hoài Giaùo cuûa mình, neàn taûng uûng hoä oâng voán laø ngöôøi Hoài Giaùo baûo thuû vaø oâng kích thích caùc ngöôøi chuû tröông duy quoác gia, laøm hoï cöùng coûi theâm trong thaùi ñoä choáng Kitoâ Giaùo.
Ngöôøi Coâng Giaùo, coäng ñoàng Kitoâ Giaùo nhoû nhaát taïi Thoå, chòu aûnh höôûng hôn heát. Maáy naêm qua, vieäc saùt haïi caùc nhaø truyeàn giaùo vaø linh muïc Coâng Giaùo khieán coäng ñoàng naøy heát söùc ngôõ ngaøng. Linh muïc Iulian Pista cuûa nhaø thôø chính toøa CG Istanbul cho hay: "Hieän nay, laø ngöôøi Thoå coù nghóa baïn phaûi laø ngöôøi Hoài Giaùo. Trong quaù khöù, ngöôøi ta coi thöôøng nhöõng ngöôøi Hoài Giaùo ñaïo haïnh. Hieän nay, caùc buoåi caàu kinh hoâm thöù Saùu ñöôïc khuyeán khích. Xaõ hoäi ôû ñaây ñaõ bò Hoài Giaùo hoùa. Gaàn ñaây, toâi thaáy boïn thieáu nieân æa ñaùi ngay trong nhaø thôø naøy. Hoï vöøa laøm vöøa hoâ 'Allahu akbar' [Thieân Chuùa laø Ñaáng Cao Caû]. Toâi cuõng tin Thieân Chuùa laø Ñaáng Cao Caû vaäy, nhöng caùch hoï noùi caâu aáy ñaùng sôï quaù".
Töôûng cuõng neân nhaéc laïi, Toøa Thaùnh vöøa cho coâng boá caùc soá lieäu thoáng keâ veà Coâng Giaùo taïi Thoå. Theo ñoù, daân soá Thoå hieän laø 76,140,000 ngöôøi, trong ñoù, 53,000 ngöôøi laø Coâng Giaùo, chieám 0.07% daân soá, raûi raùc trong 7 giaùo phaän, 54 giaùo xöù vaø 13 trung taâm muïc vuï. Veà nhaân söï, Giaùo Hoäi Thoå Nhó Kyø coù 6 vò giaùm muïc, 58 linh muïc, 7 nam tu só vaø 54 nöõ tu, 4 ñaïi chuûng sinh vaø 2 phoù teá vónh vieãn. Veà giaùo daân, hieän coù 2 tu só ñôøi, 7 nhaø truyeàn giaùo giaùo daân vaø 68 giaùo lyù vieân. Giaùo Hoäi Thoå coù 23 trung taâm giaùo duïc goàm caùc lôùp maãu giaùo, tieåu hoïc, trung hoïc ñeä nhaát vaø ñeä nhò caáp vaø 6 trung taâm giaùo duïc ñaëc bieät. Veà caùc cô sôû y teá, GHCG coù 3 beänh vieän, hai beänh xaù vaø naêm nhaø cho ngöôøi cao nieân vaø khuyeát taät.
Nhöõng con soá treân thaät laø khieâm nhöôøng. Khi thaønh laäp Coäng Hoøa Thoå vaøo naêm 1923, Hoài Giaùo khoâng ñöôïc ñöa vaøo hieán phaùp. Tuy nhieân, töø ngaøy ñoù, noù ñaõ trôû thaønh moät phaàn cuûa baûn saéc quoác gia Thoå, ñieàu naøy caøng gia taêng hôn nöõa döôùi söï laõnh ñaïo cuûa Erdogan.
Thöïc vaäy, döôùi thôøi oâng, nhieàu ñeàn thôø môùi ñaõ ñöôïc xaây döïng, trong khi tröôøng thaàn hoïc Halki gaàn Istanbul, noåi tieáng theá giôùi, cuûa Chính Thoáng Giaùo, thì vaãn bò ñoùng cöûa töø naêm 1971 döôùi aùp löïc cuûa ngöôøi duy quoác gia Thoå.
Tröôùc tình theá aáy, John Allen töï hoûi khoâng bieát Ñöùc Giaùo Hoaøng coù thaùch thöùc Thoå Nhó Kyø veà khuynh höôùng baøi Kitoâ Giaùo hay khoâng.
Khuynh höôùng treân ñöôïc toùm taét trong lôøi nhaän ñònh cuûa Thöôïng Phuï Baùctoâloâmeâoâ I vôùi chöông trình "60 Minutes" naêm 2009: ngaøi caûm thaáy nhö "bò ñoùng ñinh" bôûi moät nhaø nöôùc muoán thaáy Giaùo Hoäi cuûa ngaøi cheát cho xong.
Nhaän ñònh treân khoâng quaù ñaùng. Bill Wunner cuûa CNN, ngaøy 27 thaùng Taùm naêm 2010, töøng thaéc maéc phaûi chaêng Thöôïng Phuï Baùctoâloâmeâo I laø vò thöôïng phuï Chính Thoáng Giaùo sau cuøng taïi Thoå. Lyù do ñaàu tieân: coäng ñoàng Chính Thoáng Giaùo maø ña soá goác Hy Laïp ñang daàn daàn bieán ñi. Lyù do nöõa: lieân heä giöõa chính phuû theá tuïc vaø toøa thöôïng phuï heát söùc caêng thaúng.
Bill Wunner cho raèng neáu luaät leä, caùc yeáu toá daân soá vaø thaùi ñoä ngöôøi Thoå khoâng thay ñoåi, Thöôïng Phuï Baùctoâloâmeâoâ I chaéc chaén seõ trôû thaønh vò thöôïng phuï cuoái cuøng cuûa Constantinople. Hieän nay, chính phuû Thoå coù quyeàn phuû quyeát baát cöù öùng vieân naøo cho chöùc vuï thöôïng phuï naøy. Hoï ñoøi vò naøy phaûi laø coâng daân Thoå. Ñöùc Thöôïng Phuï Baùctoâloâmeâoâ I coù quoác tòch naøy, nhöng ña soá nhöõng ngöôøi coù cô keá nhieäm ngaøi khoâng phaûi laø coâng daân Thoå.
Tuy chính phuû Thoå saün saøng cho caùc vò Toång Giaùm Muïc ngoaïi quoác ñöôïc nhaäp tòch Thoå, nhöng moät soá ñôn ñang bò "ngaâm toâm" khoâng bieát ñeán chöøng naøo.
Chính phuû Thoå cuõng khoâng thöøa nhaän töôùc hieäu Thöôïng Phuï Ñaïi Keát hoaëc vai troø cuûa Thöôïng Phuï Baùctoâloâmeâoâ nhö laø nhaø laõnh ñaïo toân giaùo quoác teá. Ngaøi chæ ñöôïc coi nhö moät giaùm muïc sôû taïi cuûa moät coäng ñoàng ñòa phöông vôùi soá thaønh vieân vaøi ngaøn ngöôøi.
Trôû ngaïi lôùn nöõa trong thöïc teá laø vieäc ñoùng cöûa tröôøng thaàn hoïc Halki töø naêm 1971, nhö treân ñaõ noùi. Ñaây laø nôi duy nhaát ñaøo taïo haøng giaùo só cuûa Giaùo Hoäi Chính Thoáng Thoå Nhó Kyø. Khoâng coù tröôøng ñaøo taïo giaùo só, töông lai Giaùo Hoäi naøy seõ ra sao?
Ñieàu ñaùng quan taâm hôn laø naõo traïng duy quoác gia nôi ngöôøi daân Thoå. Naêm 2001, nhaø baùo Ergun Poyraz, trong cuoán Saùu Thaùng Beân Caïnh Caùc Nhaø Truyeàn Giaùo, vieát raèng: "moät ñaïo quaân truyeàn giaùo lôùn ñang xaâm laëng ñaát nöôùc ta" vaø caûnh caùo raèng "Laõnh thoå naøy ñaõ laø cuûa ngöôøi Thoå caû haøng nghìn naêm nay. Giaù cuûa noù ñaõ ñöôïc traû baèng maùu. Nhöõng ai mô moäng muoán laáy laïi caùc laõnh thoå naøy neân döï truø phaûi traû cuøng moät caùi giaù aáy".
Ilker Cinar, ngöôøi töï cho ñaõ trôû laïi Kitoâ Giaùo vaø töøng laõnh ñaïo moät söù boä Theä Phaûn trong 10 naêm tröôùc khi trôû veà vôùi Hoài Giaùo, trong cuoán Toâi Ñaõ Laø Moät Nhaø Truyeàn Giaùo, Maät Maõ Ñaõ Ñöôïc Giaûi Maõ aán haønh naêm 2005, vieát raèng caùc Kitoâ höõu ñang aâm möu "taùi chieám" Thoå Nhó Kyø, baèng caùch lieân minh vôùi ngöôøi Kurd qua nhoùm PKK.
Coù theå noùi, thieân kieán baøi Kitoâ Giaùo khoâng nhöõng ñöôïc chaáp nhaän maø coøn ñöôïc coi laø thôøi thöôïng nöõa.
Töôûng cuõng neân nhaéc laïi: thaùng Saùu naêm 2010, Ñöùc Cha Luigi Padovese, Ñaïi Dieän Toâng Toøa Anatolia vaø laø chuû tòch Hoäi Ñoàng Giaùm Muïc Thoå bò chính ngöôøi taøi xeá saùt haïi. Nhaân chöùng keå laïi: khi gieát Ñöùc Cha, ngöôøi taøi xeá ñaõ hoâ lôùn: "Allahu Akbar, toâi ñaõ gieát teân Satan vó ñaïi nhaát!"
Hieän töôïng treân khieán moät nhaø bænh buùt cuûa nhaät baùo Zaman taïi Istanbul leân tieáng cho raèng "Vatican khoâng laøm gì caû" ñeå buoäc ngöôøi ta phaûi ñieàu tra vuï saùt haïi Ñöùc Cha Padovese. Neáu Vatican coù thaùi ñoä cöông quyeát hôn, hoï seõ goùp phaàn gia taêng phuùc lôïi cuûa moïi ngöôøi khoâng phaûi laø Hoài Giaùo vaø ñoùng goùp lôùn lao cho vieäc coå vuõ nhaân quyeàn vaø töï do toân giaùo taïi Thoå Nhó Kyø.
John Allen nghó raèng Ñöùc Phanxicoâ raát coù caûm tình vôùi theá giôùi Hoài Giaùo, moät phaàn nhôø caùc tình baèng höõu cuûa ngaøi vôùi ngöôøi Hoài Giaùo ôû AÙ Caên Ñình, moät phaàn khaùc nhôø cöû chæ thaân höõu taïi Ñaát Thaùnh luùc ngaøi ngöøng laïi beân böùc töôøng phaân caùch West Bank, moät ñoäng thaùi ñöôïc theá giôùi Hoài Giaùo chaøo ñoùn nhö moät cöû chæ lieân ñôùi vôùi ngöôøi Palestine ñau khoå, vaø nhaát laø söï can thieäp thaønh coâng cuûa ngaøi ngaên chaën Taây Phöông khoûi taán coâng Syria.
Ngöôøi ta hy voïng ngaøi söû duïng voán lieáng aáy taïi Thoå ñeå thuùc giuïc Toång Thoáng Erdogan choáng laïi caùc khuynh höôùng baøi Kitoâ Giaùo.
Vuõ Vaên An