Vieäc vi phaïm quyeàn
cuûa caùc nhoùm daân baûn ñòa
Vieäc vi phaïm quyeàn cuûa caùc nhoùm daân baûn ñòa.
Phoûng vaán Ñöùc Toång Giaùm Muïc Silvano Tomasi, Quan saùt vieân thöôøng tröïc cuûa Toøa Thaùnh caïnh caùc toå chöùc Lieân Hieäp Quoác ôû Geneøve.
New York (RG 18-09-2014; Vat. 15-10-2014) - Trong caùc ngaøy trung tuaàn thaùng 9 naêm 2014 Ñöùc Toång Giaùm Muïc Silvano Tomasi, Quan saùt vieân thöôøng tröïc cuûa Toøa Thaùnh caïnh caùc toå chöùc Lieân Hieäp quoác ôû Geneøve Thuïy Só, ñaõ phaùt bieåu trong hoäi nghò laàn thöù 27 cuûa UÛy ban caùc quyeàn con ngöôøi, vaø caàu mong caùc saùng kieán baûo veä caùc daân toäc baûn ñòa luoân luoân ñöôïc gôïi höùng vaø höôùng daãn bôûi nguyeân taéc toân troïng caên tính vaø caùc neàn vaên hoùa cuûa hoï, ñaëc bieät laø ñoái vôùi caùc truyeàn thoáng chuyeân bieät vaø toân giaùo cuõng nhö ñoái vôùi khaû theå quyeát ñònh veà söï phaùt trieån rieâng trong söï coäng taùc vôùi caùc chính quyeàn quoác gia.
Ñöùc Toång Giaùm Muïc Tomasi than phieàn raèng caùc quyeàn con ngöôøi vaø caùc quyeàn töï do neàn taûng cuûa caùc daân toäc baûn ñòa vaãn tieáp tuïc bò vi phaïm naëng neà. Ñöùc Cha Tomasi cho bieát hieän nay coù 370 trieäu daân baûn ñòa soáng trong 90 quoác gia treân theá giôùi. Döïa treân caùc thoáng keâ cuûa Lieân Hieäp Quoác Ñöùc Cha Tomasi toá caùo söï "kyø thò coù heä thoáng" vaø vieäc "loaïi tröø caùc daân toäc baûn ñòa khoûi quyeàn bính chính trò vaø kinh teá", cuõng nhö ñöôïc höôûng coâng lyù nhö moïi ngöôøi. Ngoaøi ra, caùc nhoùm daân baûn ñòa naøy phaûi thöôøng xuyeân soáng trong caûnh ngheøo tuùng, muø chöõ vaø baàn cuøng. Vò Ñaïi dieän Toøa Thaùnh cuõng toá caùo caûnh di cö vì chieán tranh vaø caùc tai öông thieân nhieân, caùc saùch nhieãu, baùch haïi, traû thuø maø hoï phaûi chòu, cuõng nhö vieäc saùt haïi nhöõng ngöôøi beânh vöïc quyeàn cuûa caùc nhoùm daân baûn ñòa. Haäu quûa laø söï phaùt trieån toaøn veïn cuûa caùc nhoùm daân naøy bò trì treä, hay hoaøn toaøn bò khöôùc töø.
Moät thí duï ñieån hình laø töông quan cuûa caùc nhoùm daân baûn ñòa vaø caùc toå chöùc kyõ ngheä lieân quoác gia. Caùc toå chöùc Lieân Hieäp Quoác minh nhieân caùc haäu quûa tieâu cöïc vaø taøn haïi ño caùc coâng ty sieâu quoác naøy gaây ra cho caùc nhoùm daân baûn ñòa, qua caùc hoaït ñoäng khai thaùc quaëng moû, phaù huûy röøng giaø, xaây caát caàu ñöôøng, vaø duøng caùc chaát hoùa hoïc ñeå taåy loïc caùc quaëng moû nhö duøng thuûy ngaân ñeå loïc vaøng, khieán cho caùc soâng ngoøi laïch nguoàn bò oâ nhieãm naëng neà, gaây beänh taät vaø töû vong cho caùc ngöôøi daân baûn ñòa, nhö xaûy ra cho boä lac Yanomani trong vuøng Amazzonia. Caùc laøm aên khai thaùc naøy ñaõ khoâng ñem laïi lôïi nhuaän kinh teá naøo cho caùc ngöôøi daân baûn ñòa. Caàn phaûi theo caùc moâ thöùc phaùt trieån ñích thaät, khoâng vi phaïm quyeàn cuûa caùc nhoùm daân baûn ñòa vaø khuyeán khích vieäc söû duïng moâi sinh coù traùch nhieäm.
Ñeå ñaït caùc muïc tieâu naøy caàn phaûi xaùc ñònh vaø baûo veä caû caùc saûn phaåm cuûa caùc nhoùm daân baûn ñòa, ñeå chuùng khoâng bò baát cöù söû duïng naøo maø khoâng chuù yù tôùi caùc lôïi nhuaän vaø quyeàn lôïi cuûa caùc coäng ñoaøn cuûa daân baûn ñòa. Raát tieác laø caùc luaät leä lieân quan tôùi taøi saûn trí thöùc vaø coâng aên vieäc laøm ñaõ khoâng cung caáp caùc baûo ñaûm ñuû ñeå baûo veä caùc saûn phaåm aáy cuûa hoï.
Nhöõng gì Ñöùc Toång Giaùm Muïc Tomasi trình baày cuõng nhaèm chuaån bò cho hoäi nghò quoác teá veà caùc nhoùm daân baûn ñòa dieãn ra taïi New York trong hai ngaøy 22 ñeán 23 thaùng 9 naêm 2014. Toøa Thaùnh ñaõ luoân luoân chuù yù tôùi caùc vaán ñeà naøy neân khích leä vaø caàu mong caùc vaán ñeà cuûa caùc nhoùm daân baûn ñòa ñöôïc ñöa vaøo trong caùc tieán trình quyeát ñònh lieân quan tôùi vieäc quaûn trò caùc taøi nguyeân thieân nhieân trong caùc vuøng ñaát cuûa hoï. Toøa Thaùnh khích leä loaïi tröø moïi möu toan gaït boû caùc nhoùm daân baûn ñòa ra ngoaøi. Ñieàu naøy coù nghóa laø phaûi toân troïng caùc taøi saûn cuûa hoï vaø caùc thoûa hieäp lieân heä ñeå ñaùp öùng caùc ñoøi hoûi xaõ hoäi, y teá vaø vaên hoùa, lo laéng cho söï hoøa giaûi giöõa caùc daân toäc baûn ñòa vaø caùc xaõ hoäi trong ñoù hoï soáng.
Caùc daân toäc baûn ñòa ñöôïc bieát ñeán nhieàu nhaát laø caùc thoå daân da ñoû cuûa Myõ chaâu, laø caùc daân toäc ñaõ soáng taïi ñaây töø bao ñôøi tröôùc khi coù caùc laøn soùng di cö cuûa caùc ngöôøi AÂu chaâu. Teân goïi "Indios" baét nguoàn töø nhaø thaùm hieåm Cristoforo Colombo tìm ñöôøng sang AÙ chaâu qua ngaõ Ñaïi Taây Döông. Khi ñeán chaâu Myõ, oâng töôûng mình ñaõ tôùi mieàn ñoâng AÁn ñoä, neân goïi caùc thoå daân ôû ñaây laø "Indios", maø khoâng bieát laø ñaõ khaùm phaù ra moät ñaïi luïc môùi. Theá laø ngöôøi Taây Ban Nha goïi vuøng ñaát môùi naøy laø "Taây AÁn Ñoä", vaø chæ sau ñoù môùi goïi laø America, ñeå vinh danh oâng Amerigo Vespucci. Caùc khaùm phaù theâm sau ñoù môùi cho bieát ñaây laø moât ñaïi luïc môùi. Nhöng thoùi quen goïi caùc thoå daân Myõ chaâu laø Indios vaãn tieáp tuïc vaø khoâng ñöôïc söûa sai. Trong khi teân goïi "thoå daân da ñoû" thöôøng aùm chæ caùc boä laïc soáng taïi Baéc Myõ. Lyù do coù leõ vì caùc chieán binh cuûa vaøi boä laïc thöôøng coù thoùi quen boâi maàu ñoû treân mình tröôùc khi ra traän. Ngaøy nay nhieàu hoïc giaû thích goïi hoï laø caùc daân baûn ñòa Myõ chaâu. Coù haøng traêm boä toäc khaùc nhau soáng raûi raùc töø Alaska cho tôùi Nam Myõ Latinh.
Theo giaû thuyeát khoa hoïc ñaùng tin caäy nhaát thì caùch ñaây 13,000 naêm coù caùc nhoùm ngöôøi Eurasia di cö sang ñaây qua ngaõ eo Bering, laø vuøng ñaát noái lieàn chaâu Myõ vôùi chaâu AÂu. Roài hoï di chuyeån xuoáng mieàn nam vaø soáng trong toaøn Myõ chaâu, chia thaønh nhieàu chuûng toäc vaø boä laïc khaùc nhau.
Keå töø khi ngöôøi da traéng khaùm phaù ra chaâu Myõ hoài theá kyû XV cho tôùi theá kyû XIX ñaõ coù khoaûng 90 tôùi 100 trieäu daân baûn ñòa Myõ chaâu bò cheát vì caùc ngöôøi da traéng thuoäc ñòa: vì chieán tranh chinh phuïc ñaát ñai vaø caùc taøi nguyeân, vì maát moâi tröôøng sinh soáng, vì caùc thay ñoåi loái soáng vaø beänh taät, vaø caùc cuoäc taøn saùt coù tính toaùn. Ngöôøi da traéng coi caùc daân toäc baûn ñòa laø nhöõng keû moïi rôï vaø khinh reû coi hoï laø nhöõng ngöôøi khoâng ñaùng soáng, trong khi caùc daân toäc baûn ñòa naøy soáng trong hoøa bình. Tuy caùc daân toäc Aztec vaø Inca coù thoùi tuïc saùt teá ngöôøi cuõng theo Kitoâ giaùo vaø boû thoøi quen naøy, nhöng hoï vaãn bò coi nhö laø gioáng ngöôøi thaáp keùm, vaø thöôøng bò bieán thaønh noâ leä.
Ngoaøi caùc cuoäc taøn saùt taäp theå, caùc daân toäc baûn ñòa coøn laây caùc thöù beänh cuûa ngöôøi aâu chaâu, chöa töøng bieát cho tôùi luùc ñoù nhö beänh ñaäu muøa, cuùm, thuûy ñaäy, beänh sôûi. Heä thoáng mieãn nhieãm cuûa hoï khoâng coù caùc khaùng toá choáng laïi caùc beänh naøy. Ngöôøi ta öôùc tính coù tôùi 80%-95% daân baûn ñòa chaâu Myõ cheát vì caùc thöù beänh keå treân giöõa caùc naêm 1491-1550, nghóa laø khoaûng moät phaàn möôøi toång soá daân toaøn theá giôùi thôøi ñoù.
Caùc phöông phaùp taøn saùt vaø loaïi tröø caùc daân baûn ñòa Myõ chaâu sau naøy seõ ñöôïc aùp dung cho caùc cuoäc dieät chuûng ngöôøi Armeni vaø caùc cuoäc dieät chuûng vì lyù do kyø thò chuûng toäc khaùc, nhö cuoäc dieät chuûng Do thaùi do nhaø ñoäc taøi Hitler phaùt doäng.
Soá phaän cuûa caùc daân toäc baûn ñòa taïi UÙc chaâu, AÙ chaâu vaø Phi chaâu cuõng khoâng keùm theâ thaûm, vaø caùc tình traïng ñaøn aùp, tieâu dieät, loaïi tröø gaït boû ngoaøi leà xaõ hoäi vaãn tieáp dieãn ngaøy nay, tuy döôùi nhieàu hình thöùc tinh vi hôn.
Sau ñaây chuùng toâi xin göûi tôùi quùy vò vaø caùc baïn moät vaøi nhaän ñònh cuûa Ñöùc Toång Giaùm Muïc Silvno Tomasi veà vaán ñeà naøy.
Hoûi: Thöa Ñöùc Toång Giaùm Muïc Tomasi, hieän nay treân theá giôùi coù bao nhieâu trieäu nhoùm daân baûn ñòa taát caû?
Ñaùp: Ngöôøi ta noùi tôùi 370 trieäu ngöôøi soáng trong 90 quoác gia treân theá giôùi ñöôïc coi nhö hay ñöôïc xeáp loaïi trong danh saùch laø caùc daân toäc baûn ñòa. Töø vieãn töôïng cuûa giaùo huaán xaõ hoäi cuûa Hoäi Thaùnh, caàn phaûi thöøa nhaän caên cöôùc cuûa hoï nhö laø coäng ñoaøn nhaân loaïi, toân troïng caùc truyeàn thoáng vaø caùc löïa choïn cuûa hoï, vaø nhö theá cuõng thöøa nhaän raèng hoï coù quyeàn soáng trong vuøng ñaát, trong ñoù hoï ñaõ luoân luoân hieän dieän. Coù yù chí töø coäng ñoaøn quoác teá trong vieäc ñöông ñaàu vôùi tình traïng naøy moät caùch hieäu quûa hôn, nhöng ñoâi khi cuõng coù söï kyø thò caùc coäng ñoaøn daân baûn ñòa. Chaúng haïn, trong caùc ngaøy 22-23 thaùng 9 coù hoäi nghò quoác teá caùc daân toäc nhaèm muïc ñích hôïp thöùc hoùa caùc thöïc haønh höõu hieäu hôn vaø toân troïng hôn ñoái vôùi caên tính cuûa caùc daân toäc naøy, haàu coù theå caûi tieán haïnh phuùc, söï lôùn maïnh nhaân baûn vaø tinh thaàn cuûa caùc anh chò em naøy.
Hoûi: Theo Lieân Hieäp Quoác, nhö Ñöùc Cha ñaõ noùi, caùc quyeàn con ngöôøi vaø caùc quyeàn töï do caên baûn cuûa caùc daân toäc baûn ñòa tieáp tuïc bò vi phaïm, coù ñuùng theá khoâng, thöa Ñöùc Cha?
Ñaùp: Trong caùc vuøng ñaát nôi caùc daân toäc baûn ñòa naøy sinh soáng, thí duï coù caùc toå chöùc ña quoác tôùi khai thaùc caùc quaëng moû hay nhieân lieäu ích lôïi vaø quùy giaù, cuõng nhö ñeå khai thaùc vaøi ñaëc thuø ñòa phöông, caùc thaøo moäc hay taøi nguyeän, roài sau ñoù baùn treân thò tröôøng, maø khoâng toân troïng caùc ñoøi buoäc moâi sinh cuûa caùc vuøng ñaát ñoù, hay khoâng toân troïng caùc quyeàn cuûa caùc coäng ñoaøn naøy, töø bao laâu nay vaãn coù vaøi truyeàn thoáng bình daân naøo ñoù hay vaø kieåu söû duïng caùc taøi nguyeân thieân nhieân naøo ñoù. Giôø ñaây phaûi thöøa nhaän caû caùc lôïi nhuaän tieàn baïc nöõa, bôûi vì chuùng laø caùc saûn phaãm vaø caùc saùng kieán vaên hoùa kieåu maãu cuûa caùc daân toäc naøy.
Hoûi: Nhö vaäy, coù theå khaúng ñònh raèng söï phaùt trieån toaøn veïn cuûa caùc daân toäc baûn ñòa naøy ñaõ bò chaäm treã, neáu khoâng noùi laø bò khöôùc töø, coù phaûi vaäy khoâng thöa Ñöùc Cha?
Ñaùp: Vaâng. Caùc daân toäc baûn ñòa naøy phaûi ñöôïc naâng ñôõ treân loä trình phaùt trieån nhaân baûn vaø kinh teá, bôûi vì raát thöôøng khi hoï hôi bò gaït boû beân leà xaõ hoäi, vaø bò caùc quoác gia vaø caùc chính quyeàn laõng queân. Vieäc khích leä maø ngöôøi ta ñang laøm qua caùc saùng kieán nhö Baûn tuyeän ngoân nhaân quyeàn cuûa caùc daân toäc baûn ñòa, hay Hoäi nghò quoác teá trong thaùng 9 naøy coù muïc ñích cho thaáy caùc ñoøi buoäc cuûa caùc daân toäc naøy. Ñoù khoâng chæ laø taïo thuaän tieän cho cho söï phaùt trieån cuûa hoï, maø cuõng coøn laø môû ñöôøng cho moät söï hoøa giaûi giöõa ña soá daân chuùng, caùc chính quyeàn cuûa quoác gia vaø caùc nhoùm, laøm sao ñeå coù theå ñaït ñöôïc caùc muïc tieâu chung soáng thanh bình vaø xaây döïng. Toøa Thaùnh ñaõ leân tieáng trong höôùng naøy ñeå coù moät loä trình tieán boä vaø phaùt trieån ñoàng quy vôùi nhau, chöù khoâng trong theá xung khaéc giöõa caùc daân toäc baûn ñòa vaø phaàn ñaân coøn laïi cuûa quoác gia.
(RG 18-9-2014)
Linh Tieán Khaûi
(Radio Vatican)