Nam Phi kyû nieäm 20 naêm
chaám döùt cheá ñoä kyø thò chuûng toäc
Nam Phi kyû nieäm 20 naêm chaám döùt cheá ñoä kyø thò chuûng toäc.
Phoûng vaán Ñöùc Hoàng Y Wilfrid Fox Napier, Toång Giaùm Muïc Durban.
Nam Phi (RG 29-04-2014; Vat. 13-05-2014) - Caùch ñaây 20 naêm ngaøy 27 thaùng 4 naêm 1994 nhaân daân Nam Phi ñaõ haân hoan tham döï cuoäc baàu cöû töï do daân chuû ñaàu tieân trong lòch söû cuûa mình, chaám döùt cheá ñoä kyø thò phaân bieät chuûng toäc baát coâng vaø hoå nhuïc keùo daøi nöûa theá kyû. OÂng Nelson Mandla, ngöôøi tuø cuûa caùc chính quyeàn kyø thò chuûng toäc, ñaõ ñöôïc baàu laøm toång thoáng daân cöû ñaàu tieân cuûa moät Nam Phi môùi.
Coäng hoøa Nam Phi roäng gaàn 1 trieäu 220 ngaøn caây soá vuoâng, coù hôn 50 trieäu daân, bao goàm nhieàu nhoùm chuûng toäc khaùc nhau. Ngöôøi da ñen Bantu chieám 73% vaø chia thaønh 9 nhoùm: Zulu 23%, Xhosa 18%, Sotho 16%, Tswana 7%, Tsonga 4%, Swazi 2.5%, Venda 2%, Ndebele 1.5% vaø Pedi 1%. Ngöôøi da traéng chieám 13% toång soá daân vaø chia thaønh ba nhoùm: Boeri hay Afrikaner 6.5%, Anglosasson 5.5%, nhoùm thöù ba goàm nhöõng ngöôøi goác Boà Ñaøo Nha, Ñöùc vaø Italia chieám 1%. Nhoùm goác AÙ chaâu chieám 3% toång soá daân vaø bao goàm hai nhoùm: AÁn Ñoä 2.5% vaø Taøu 0.5%. Nhoùm lai gioáng chieám 9% toång soá daân. Ngöôøi Boscimani vaø Ottentotti chieám 0.1%.
Treân bình dieän toân giaùo 35% ngöôøi daân Nam Phi theo Tin laønh. Soá tín höõu Coâng giaùo ñöôïc 10%, tín höõu Anh giaùo 10%. Tín höõu Methodist, Luther vaø caùc Giaùo Hoäi Kitoâ khaùc chieám 30%. Hoài giaùo chieám 1.5%, AÁn giaùo chieám 1.2%, Do thaùi 0.3%, Phaät giaùo vaø ñaïo thôø vaät linh 12%, ngöôøi voâ thaàn hay voâ ngoä chieám 14.8%. Veà ngoân ngöõ ngöôøi daân Nam Phi noùi 11 thöù tieáng khaùc nhau.
Treân bình dieän nhaân chuûng Nam Phi, nhaát laø vuøng Transvaal, chaéc haún laø chieác noâi cuûa nhaân loaïi, vì caùc nhaø khaûo coå ñaõ tìm thaáy daáu veát cuûa ngöôøi Australopitechi, Homo habilis, Homo erectus, vaø Homo sapiens.
Caùch ñaây 10,000 naêm Nam Phi coù hai nhoùm daân du muïc laø ngöôøi Boscimani vaø Khoikhoi hay Ottentotti sinh soáng veà ngheà saên baén vaø haùi traùi. Tieáp ñeán giöõa theá kyû thöù III-V coù theâm caùc nhoùm Bantu.
Naêm 1487 moät nhaø thaùm hieåm Boà Ñaøo Nha vöôït "Muõi hy voïng" môû ñöôøng bieån sang AÁn Ñoä. Nhöng chính caùc thöông gia Hoøa Lan ñaõ thaønh laäp cöù ñieåm thöông maïi sau naøy laø thaønh phoá Cap. Vaø cuõng töø ñoù phong traøo thuoäc ñòa goàm ngöôøi cuûa vaøi nöôùc AÂu chaâu baét ñaàu, roài trôû thaønh moät coäng ñoaøn töï trò phaùt trieån moät neàn vaên hoùa vaø moät thöù tieáng noùi rieâng laø Afrikaans. Hoï cuõng ñöôïc goïi laø ngöôøi Boeri trong tieáng Hoøa Lan coù nghóa laø "noâng daân".
Vaøo theá kyû XVIII ngöôøi Anh chieám thaønh phoá Cap. Vaøo giöõa theá kyû XIX ngöôøi Boeri bò ngöôøi Anh aùp böùc di cö veà maïn baéc vaø thaønh laäp caùc coäng hoøa Boeri nhoû. Cuoái theá kyû XIX vaø trong theá kyû XX ñaõ xaûy ra moät loaït caùc traän ñuïng ñoä ñaãm maùu giöõa ngöôøi Boeri ñöôïc chuûng toäc Zulu hoä thuaãn vaø ngöôøi Anh ñöôïc hai nhoùm Xhosa vaø Swasi yeåm trôï. Phe Anh chieán thaéng, vaø naêm 1902 hoï hieäp nhaát moïi mieàn Nam Phi, roài naêm 1910 trôû thaønh Lieân Hieäp Nam Phi.
Sau Ñeä Nhi Theá Chieán ñaûng Quoác Gia thaéng cöû leân caàm quyeàn vaø baét ñaàu thi haønh cheá ñoä Apartheid kyø thò phaân bieät chuûng toäc, caám ngöôøi da ñen khoâng ñöôïc theo hoïc caùc tröôøng daønh cho ngöôøi da traéng, cuõng nhö lui tôùi taát caû moïi nôi daønh cho caùc sinh hoat cuûa ngöôøi da traéng. Chính quyeàn da traéng kyø thò Nam Phi thaønh laäp caùc vuøng goïi laø Bantustan, ñeå coâ laäp hoùa ngöôøi da ñen. Caùc vuøng naøy chieám 13% toång soá dieän tích Nam Phi. Nhöõng ngöôøi da ñen tieáp tuïc soáng trong caùc vuøng cuûa ngöôøi da traéng, khoaûng 50% taát caû, töø töø maát caùc quyeàn daân söï. Chính saùch Apartheid kyø thò naøy khieán cho Lieân Hieäp Quoác naêm 1973 ñaõ phaûi tuyeân boá noù laø toäi phaïm choáng laïi nhaân loaïi. Nhöng caùc nghò quyeát caám vaän kinh teá töø naêm 1962 choáng laïi Nam Phi ñaõ khoâng coù keát quûa, vì luoân luoân bò Hoa Kyø boû phieáu choáng. Lyù do vì Nam Phi cung caáp Uranium vaø nhieàu quaëng moû khaùc cho Hoa Kyø. Cheá ñoä kyø thò chuûng toäc keøo daøi maõi cho ñeán naêm 1991, khi chính phuû cuûa toång thoáng Frederik de Klerk baét ñaàu chöông trình caûi toå quoác gia, huûy boû cheá ñoä kyø thò, traû töï do cho oâng Nelson Mandela thuoäc ñaûng Quoác Ñaïi, vaø môøi oâng tham gia trong chính quyeàn. Ngaøy 17 thaùng 4 naêm 1994 trong cuoäc toång tuyeån cöû töï do daân chuû ñaàu tieân oâng Nelson Mandela ñaõ ñöôïc baàu laøm toång thoáng Nam Phi.
Tuy Nam Phi raát giaàu taøi nguyeân nhöng ña soá daân, ñaëc bieät ngöôøi da ñen, vaãn phaûi soáng trong caûnh ngheøo tuùng, khoâng coù ñieän nöôùc, vaø cuõng chöa ñöôïc höôûng caùc saên soùc y teá giaùo duïc ñuùng möùc phaûi coù. Daân ngheøo soáng trong caùc vuøng ngoaïi oâ vaãn chöa laø caùc coâng daân vôùi moïi quyeàn cuûa hoï.
Sau ñaây chuùng toâi xin göûi tôùi quùy vò vaø caùc baïn moät soá nhaän ñònh cuûa Ñöùc Hoàng Y Wilfrid Fox Napier, Toång Giaùm Muïc Durban, veà bieán coá ñaùng ghi nhôù naøy.
Hoûi: Thöa Ñöùc Hoàng Y, Ñöùc Hoàng Y nghó gì veà bieán coá kyû nieäm lòch söû naøy?
Ñaùp: Ñoù ñaõ laø moät thôøi ñieåm ñaëc bieät ñoái vôùi chuùng toâi. "Phi chaâu toát ñeïp hôn" ñaõ laø kieåu chuyeån tieáp xaûy ra taïi Nam Phi. Caùch theá duy nhaát trong ñoù toâi coù theå nghó tôùi chuùng toâi ñoù laø "Phi chaâu toát ñeïp hôn". Nam Phi laø quoác gia duy nhaát, nôi ngöôøi ta chôø ñôïi söï thay ñoåi töø moät cheá ñoä sang moät cheá ñoä khaùc xaûy ra trong vaát vaû meät nhoïc, nhöng laïi laø nôi vieäc chuyeån tieáp xaûy ra moät caùch nheï nhaøng nhaát. Vaø chuùng toâi bieát ôn Thieân Chuùa, bôûi vì toâi bieát raèng coù raát nhieàu ngöôøi daân thöôøng ñaõ caàu nguyeän, caùch rieâng trong ngaøy thöù naêm. Caùc phuï nöõ ñaõ choïn ngaøy thöù naêm nhö ngaøy caàu nguyeän cho hoøa bình taïi Nam Phi. Vaø toâi cho raèng chính nhôø caùc lôøi caàu nguyeän aáy maø söï thay ñoåi ñaõ xaûy ra moät caùch eâm thaém nhö vaäy.
Hoûi: Ngaøy nay 20 naêm sau caùc thay ñoåi aáy, ñaâu laø caùc nieàm hy voïng Ñöùc Hoàng Y coù ñoái vôùi caùc cuoäc baàu cöû tôùi ñaây?
Ñaùp: Toâi hy voïng raèng ngöôøi daân, trong moät caùch thöùc naøo ñoù, ñaõ tröôûng thaønh khaù ñeå bieát raèng laù phieáu cuûa hoï laø laù phieáu baàu kín. Noù quùy baùu vaø tuøy hoï muoán boû phieáu cho ai thì boû. Hoï khoâng ñöôïc ñeå cho mình bò ñe doïa bôûi nhöõng ngöôøi noùi: "Moät caùch naøo ñoù theá naøo chuùng toâi seõ bieát quùy vò boû phieáu cho ai". Hy voïng thöù hai cuûa toâi laø nhöõng ngöôøi phaûi boû phieáu laøm ñieàu ñoù khoâng phaûi vì nhöõng lyù do truyeàn thoáng - "Toâi ñaõ luoân luoân boû phieáu cho ñaûng naøy" - nhöng phaûi töï hoûi "Caùi gì seõ duy trì ñöôïc coâng ích nhaát vaø moät caùch höõu hieäu nhaát?" Ñaây phaûi laø tieâu chuaån maø ngöôøi ñi baàu phaûi theo, khi hoï boû phieàu.
Hoûi: Ñöùc Hoàng Y ñaõ veà Roma ñeå vieáng moä hai thaùnh Pheâroâ Phaolo vaø thaêm Toøa Thaùnh caùch ñaây ít ngaøy. Ñöùc Hoàng Y ñem theo nhöõng gì trong caùc lôøi cuûa Ñöùc Thaùnh Cha, sau khi gaëp gôõ ngaøi?
Ñaùp: Toâi nghó laø chuùng toâi phaûi sao chuïp toaøn vaên baûn vaø phaân phaùt cho taát caû moïi ngöôøi ñeå taát caû moïi ngöôøi ñeàu bieát nhöõng gì Ñöùc Thaùnh Cha ñaõ noùi. Nhöng toâi nghó chuùng toâi cuõng phaûi theâm caùi gì ñoù cuûa chính mình: ñaâu ñaõ laø caùc kinh nghieäm cuûa chuùng toâi trong cuoäc gaëp gôõ vôùi Ñöùc Thaùnh Cha Phanxicoâ, ñöôïc ngoài gaàn ngaøi, noùi chuyeän vôùi ngaøi, trao ñoåi vaøi yù kieán vôùi ngaøi vaø coù caûm töôûng saâu ñaäm raèng Ñöùc Giaùo Hoaøng khoâng coi mình nhö laø ngöôøi ôû ngoaøi hay ôû beân treân caùc Giaùm Muïc, nhöng laø moät trong caùc Giaùm Muïc. YÙ thöùc cuûa ngaøi veà tính caùch giaùm muïc ñoaøn laø moät thöïc taïi soáng ñoäng. Ngaøi ñaõ gaây kinh ngaïc, khi noùi vôùi chuùng toâi: "Chuùng ta laø anh em vaø toâi caàn anh em bieát ñieàu naøy vaø ñieàu naøy", caùc vaán ñeà raát nghieâm troïng. Vaø ñoù ñaõ laø moät khích leä bieát bao! Vì theá ngaøi laø Giaùo Hoaøng, ngaøi coù vaán ñeà naøy vaø bieát raèng caû chuùng toâi cuõng coù vaán ñeà ñoù vaø muoán chia seû noù vôùi chuùng toâi. Trong söï chia seû ngaøi raát côûi môû, bôûi vì chuùng toâi traû lôøi ngaøi veà kieåu phaûi ñöông ñaàu vôùi vaán ñeà nhö theá naøo.
Hoûi: Xem ra Ñöùc Thaùnh Cha Phanxicoâ chuù yù tôùi moïi tình hình maø ngaøi tieáp caän. Trong dieãn vaên ngaøi ñaõ ñeà caäp tôùi bieát bao nhieâu vaán ñeà: ngaøi ñaõ noùi tôùi naïn gian tham hoái loä, tôùi treû moà coâi vì beänh lieät khaùng AIDS vv... coù ñuùng theá khoâng thöa Ñöùc Hoàng Y?
Ñaùp: Vaâng, ñuùng vaäy. Ñöùc Thaùnh Cha ñaõ ñeà caäp tôùi taát caû caùc vaán ñeà ñoù. Toâi coù caûm töôûng - bôûi vì toâi ñaõ ñoïc vaø laéng nghe dieãn vaên - toâi coù caûm töôûng ngaøi ñi thaúng vaøo troïng taâm cuûa vaán ñeà trong moïi tröôøng hôïp. "Ñaây laø chính xaùc nôi chuùng ta ñang ñöùng", ngaøi bieát noù laø chuyeän gì. Toâi bieát raèng ngaøi seõ caàu nguyeän cho chuùng toâi, seõ giuùp chuùng toâi, vaø neáu chuùng toâi coù caàn moät lôøi khuyeân, thì ngaøi seõ cho chuùng toâi moät lôøi khuyeân...
Hoûi: Ñöùc Hoàng Y ñaõ nhaéc tôùi Ngaøy caàu nguyeän cho hoøa bình Nam Phi tröôùc caùc cuoäc baàu cöû hoài naêm 1994. Naêm nay coù xaûy ra ñieàu töông töï nhö caùch ñaây 20 naêm khoâng thöa Ñöùc Hoàng Y?
Ñaùp: Coù. Chuùa Nhaät 27 thaùng 4 vöøa qua laø Ngaøy caàu nguyeän cho Nam Phi, ñeå taùi trao ban söùc maïnh cho ñieàu ñaõ xaûy ra caùch ñaây 20 naêm, khi chuùng toâi ñang ôû trong cuoäc khuûng hoaûng vaø khaùm phaù ra raèng caùch theá duy nhaát giuùp ra khoûi cuoäc khuûng hoaûng ñoù ñoái vôùi chuùng toâi ñoù laø Thieân Chuùa, baèng moïi caùch vaø phaûi coù Ngöôøi hieän dieän giöõa chuùng toâi. Ngaøy caàu nguyeän hoài ñoù ñaõ laø ngaøy 27 thaùng 4, ngaøy kyû nieäm söï thay ñoåi. Toâi chaéc chaén raèng chuùng toâi cuõng soáng cuøng ñieàu ñoù. Vaø toâi tin raèng Thieân Chuùa laéng nghe caùc lôøi caàu aáy, bôûi vì Ngaøi bieát laø chuùng ñeán töø con tim, töø nhöõng ngöôøi noùi: "Chuùng ta haõy caàu nguyeän, bôûi vì chuùng ta caàn coù Thieân Chuùa trong cuoäc soáng chuùng ta", chöù khoâng phaûi ñeå ñöôïc moät pheùp laï. Chuùng toâi caàn coù Thieân Chuùa trong cuoäc soáng chuùng toâi.
(RG 29-4-2014)
Linh Tieán Khaûi
(Radio Vatican)