Nguyeân taéc thaàn hoïc
nghóa vuï vaø quyeàn lôïi cuûa Giaùm Muïc Phuï Taù
Nguyeân taéc thaàn hoïc, nghóa vuï vaø quyeàn lôïi cuûa Giaùm Muïc Phuï Taù.
I. Caùc Giaùm Muïc trong Giaùo Hoäi cuûa Thieân Chuùa
1. Nguyeân taéc thaàn hoïc
Ñieàu 375:
"1. Do söï thieát laäp cuûa Thieân Chuùa, caùc Giaùm muïc keá vò caùc Toâng Ñoà nhôø Chuùa Thaùnh Thaàn laø Ñaáng ñöôïc ban cho caùc ngaøi; caùc ngaøi ñöôïc ñaët laøm Chuû Chaên trong Giaùo Hoäi ñeå laøm nhöõng thaày daïy hoïc thuyeát, tö teá phuïng töï thaùnh vaø thöøa taùc vieân laõnh ñaïo.
2. Do chính vieäc taán phong Giaùm muïc, ngoaøi nhieäm vuï thaùnh hoùa, caùc Giaùm muïc coøn nhaän laõnh caùc nhieäm vuï giaûng daïy vaø laõnh ñaïo, tuy nhieân, do baûn chaát cuûa chuùng, caùc ngaøi chæ coù theå thi haønh nhöõng nhieäm vuï naøy trong söï hieäp thoâng phaåm traät vôùi thuû laõnh vaø vôùi moïi thaønh vieân cuûa Giaùm muïc ñoaøn".
Boán ñieåm ñaëc tröng cuûa caùc Giaùm Muïc:
1/. Caùc Giaùm Muïc keá vò caùc Toâng Ñoà do söï thieát laäp cuûa Thieân Chuùa
Coâng Ñoàng Vatican II, trong Hieán cheá tín lyù veà Giaùo Hoäi "Lumen Gentium", soá 20, ñaõ xaùc ñònh: "Caùc Giaùm muïc nhaän laõnh taùc vuï coi soùc coäng ñoaøn cuøng vôùi caùc linh muïc vaø phoù teá laøm phuï taù, khi thay maët Thieân Chuùa laõnh ñaïo ñoaøn chieân maø caùc ngaøi laø nhöõng chuû chaên, vôùi tö caùch laø thaày daïy giaùo thuyeát, tö teá lo phuïng töï thaùnh vaø thöøa taùc vieân lo vieäc cai quaûn# Vì theá, thaùnh Coâng Ñoàng daïy raèng chính Chuùa ñaõ thieát laäp caùc Giaùm Muïc keá vò caùc Toâng ñoà vôùi tö caùch laø nhöõng chuû chaên Giaùo Hoäi, ai nghe caùc ngaøi laø nghe Ñöùc Kitoâ, coøn ai khöôùc töø caùc ngaøi laø khöôùc töø Ñöùc Kitoâ vaø Ñaáng ñaõ sai Ñöùc Kitoâ (x.Lc 10,16).
2/. Caùc ngaøi ñöôïc ñaët laøm Chuû Chaên trong Giaùo Hoäi (x. LG, soá 20; CD, soá 2).
3/.Vieäc taán phong Giaùm muïc ban quyeàn haønh cho caùc ngaøi
Quyeàn haønh Giaùm muïc (giaûng daïy, thaùnh hoùa vaø laõnh ñaïo) khoâng do Ñöùc Giaùo Hoaøng ban cho caùc ngaøi nhöng do chính vieäc taán phong qua bí tích truyeàn chöùc Giaùm muïc.
"Thaùnh Coâng Ñoàng daïy raèng vieäc thaùnh hieán Giaùm muïc trao ban söï sung maõn cuûa Bí tích Truyeàn Chöùc maø caû phuïng vuï cuûa Giaùo Hoäi laãn caùc thaùnh Giaùo phuï ñeàu goïi laø chöùc tö teá thöôïng phaåm, laø baäc cao nhaát cuûa thöøa taùc vuï thaùnh. Vieäc thaùnh hieán Giaùm muïc trao ban taùc vuï thaùnh hoùa cuõng nhö taùc vuï giaûng daïy vaø cai quaûn, nhöõng taùc vuï maø töï baûn tính chæ coù theå thöïc thi trong söï hieäp thoâng phaåm traät vôùi vò Thuû laõnh vaø caùc thaønh vieân cuûa Giaùm muïc ñoaøn" (LG, soá 21).
4/.Hieäp thoâng phaåm traät vôùi thuû laõnh vaø vôùi moïi thaønh vieân cuûa Giaùm muïc ñoaøn
Moãi Giaùm muïc haønh söû quyeàn haønh trong tö theá laø thaønh vieân cuûa Giaùm Muïc ñoaøn. Neáu quyeàn haønh Giaùm muïc coù nguoàn maïch trong vieäc taán phong do bí tích, thì vieäc haønh söû quyeàn haønh phaûi thoâng qua giaùo nhieäm "missio canonica" (x. LG, soá 21; CD, soá 11).
2. Taán phong
Neáu khoâng bò ngaên trôû hôïp leä, ngöôøi ñöôïc tieán cöû leán chöùc Giaùm muïc phaûi ñöôïc taán phong trong voøng ba thaùng keå töø ngaøy nhaän ñöôïc vaên thö cuûa Toøa Thaùnh, vaø tröôùc khi nhaän giaùo vuï (Ñieàu 379).
Khoâng Giaùm muïc naøo ñöôïc pheùp phong chöùc Giaùm muïc cho ai, neáu tröôùc ñoù chöa coù thö uûy nhieäm cuûa Ñöùc Giaùo Hoaøng (Ñieàu 1013). Söï vi phaïm ñieàu naøy seõ laøm cho vò Giaùm muïc phong chöùc, cuõng nhö ngöôøi naøo ñöôïc Giaùm muïc aáy truyeàn chöùc cho, ñeàu bò vaï tuyeät thoâng tieàn keát ñöôïc daønh rieâng cho Toâng Toøa (Ñieàu 1382).
Tröôùc khi nhaän giaùo vuï theo giaùo luaät, vò ñöôïc tieán cöû Giaùm muïc phaûi tuyeân xöng ñöùc tin vaø phaûi tuyeân theä trung thaønh vôùi Toâng Toøa theo coâng thöùc do Toâng Toøa pheâ chuaån (Ñieàu 380).
Tröø khi ñöôïc Toâng Toøa mieãn chuaån, trong leã taán phong Giaùm muïc, Giaùm muïc taán phong phaûi coù theâm ít laø hai Giaùm muïc phuï phong khaùc. Tuy nhieân cuøng vôùi caùc vò aáy, taát caû caùc Giaùm muïc hieän dieän cuõng neân taán phong ngöôøi ñöôïc tuyeån choïn (Ñieàu 1014).
II. Phaân Bieät: Giaùm Muïc Giaùo Phaän - Giaùm Muïc Phoù - Giaùm Muïc Phuï Taù
1. Giaùm muïc giaùo phaän
Giaùm muïc giaùo phaän (episcopus dioecesanus) laø Giaùm muïc ñöôïc trao cho nhieäm vuï coi soùc moät giaùo phaän vaø laáy chính teân giaùo phaän ñoù laøm danh hieäu cho mình (x. Ñieàu 376).
Ví duï: Ñöùc Giaùm muïc Giuse Traàn Xuaân Tieáu ñöôïc giao phoù ñöùng ñaàu vaø cai quaûn Giaùo phaän Long Xuyeân neân ñöôïc goïi laø "Giaùm muïc giaùo phaän Long Xuyeân".
Tröôùc kia, theo Giaùo luaät cuõ naêm 1917, Giaùm muïc giaùo phaän thöôøng ñöôïc goïi laø "Giaùm muïc chính toøa" (episcopus residentialis). Boä Giaùo luaät hieän haønh khoâng söû duïng teân goïi naøy nöõa.
2. Giaùm muïc phoù
Giaùm muïc phoù (episcopus coadjutor) laø Giaùm muïc ñöôïc ñaët ñeå giuùp cho Giaùm muïc giaùo phaän, vôùi quyeàn keá vò (Ñieàu 403 §3).
Bôûi vì Giaùm muïc phoù ñöông nhieân vaø luoân luoân coù quyeàn keá vò, neân moãi giaùo phaän chæ coù theå coù moät Giaùm muïc phoù maø thoâi.
Do quyeát ñònh cuûa Boä Giaùm Muïc ngaøy 31/08/1976, caùc Giaùm muïc phoù seõ mang danh hieäu cuûa chính giaùo phaän nôi mình phuïc vuï.
3. Giaùm muïc phuï taù
Giaùm muïc phuï taù (episcopus auxiliaris) laø Giaùm muïc ñöôïc ñaët ñeå giuùp cho Giaùm muïc giaùo phaän, nhöng khoâng coù quyeàn keá vò (Ñieàu 403 1).
Giaùo luaät phaân bieät hai loaïi Giaùm muïc phuï taù (tuøy thuoäc vaøo vaên thö boå nhieäm cuûa Toøa Thaùnh):
- Giaùm muïc phuï taù thoâng thöôøng (Ñieàu 403 1).
- Giaùm muïc phuï taù vôùi nhöõng naêng quyeàn ñaëc bieät (Ñieàu 403 2) .
Trong moät Giaùo phaän, coù theå coù moät hoaëc nhieàu Giaùm muïc phuï taù. Caùc Giaùm muïc phuï taù ñöôïc boå nhieäm vôùi danh xöng laø moät Giaùm muïc hieäu toøa (episcopus titularis).
Vd. Ñöùc Giaùm muïc Giuse Traàn Vaên Toaûn laø Giaùm muïc phuï taù cuûa Giaùo phaän Long Xuyeân, Giaùm muïc hieäu toøa Acalisso.
Hieäu toøa Acalisso (vò trí ôû Asardere, Licia, nöôùc Thoå Nhó Kyø) cuõng nhö caùc hieäu toøa khaùc ôû vuøng Trung Ñoâng vaø Baéc Phi chæ coøn teân trong danh saùch caùc giaùo phaän cuûa Giaùo Hoäi, nhöng treân thöïc teá thì ñaõ khoâng coøn hieän höõu vì bò löïc löôïng Hoài giaùo chieám ñoùng. Cho neân tröôùc kia, Giaùm muïc hieäu toøa ñöôïc goïi laø Giaùm muïc "in partibus infidelium" (trong phaàn ñaát daân ngoaïi). Giaùm muïc hieäu toøa khoâng coù baát cöù quyeàn taøi phaùn gì trong hieäu toøa cuûa mình, nhöng chæ höôûng danh döï cuûa chöùc giaùm muïc maø thoâi.
III. Nghóa vuï vaø quyeàn lôïi cuûa Giaùm Muïc Phuï Taù
Caùc nghóa vuï vaø quyeàn lôïi cuûa Giaùm muïc phuï taù ñöôïc aán ñònh do vaên thö boå nhieäm, do luaät chung vaø do Giaùm muïc giaùo phaän.
1. Do vaên thö boå nhieäm
Ñoâi khi do vaên thö boå nhieäm, Toøa Thaùnh coù theå aán ñònh moät soá naêng quyeàn ñaëc bieät daønh cho moät Giaùm muïc phuï taù.
2. Do luaät chung
Luaät chung aán ñònh quyeàn haïn cho Giaùm muïc phuï taù nhö sau:
2.1. Toång Ñaïi Dieän hoaëc Ñaïi dieän Giaùm muïc
- Giaùm muïc phuï taù vôùi nhöõng naêng quyeàn ñaëc bieät phaûi ñöôïc ñaët laøm Toång Ñaïi dieän (Ñieàu 406 1).
- Giaùm muïc phuï taù thoâng thöôøng phaûi ñöôïc Giaùm muïc giaùo phaän ñaët laøm Toång Ñaïi dieän hoaëc ít laø Ñaïi dieän Giaùm muïc, vaø vò naøy chæ leä thuoäc quyeàn Giaùm muïc Giaùo phaän, hoaëc quyeàn Giaùm muïc phoù, hoaëc quyeàn Giaùm muïc phuï taù vôùi nhöõng naêng quyeàn ñaëc bieät maø thoâi (x. Ñieàu 406 2), vì chöng Giaùm muïc phuï taù khoâng theå ôû döôùi quyeàn cuûa moät Toång Ñaïi dieän khoâng coù thaùnh chöùc giaùm muïc.
2.2. Trong vieäc muïc vuï giaùo phaän
Ñieàu 407 quy ñònh:
- Giaùm muïc Giaùo phaän, Giaùm muïc phoù vaø Giaùm muïc phuï taù vôùi nhöõng naêng quyeàn ñaëc bieät phaûi hoäi yù vôùi nhau trong nhöõng vaán ñeà quan troïng hôn (x. Ñieàu 407 1).
- Khi phaûi giaûi quyeát nhöõng vaán ñeà quan troïng hôn, nhaát laø nhöõng vaán ñeà coù tính muïc vuï, Giaùm muïc giaùo phaän phaûi öu tieân hoäi yù vôùi caùc Giaùm muïc phuï taù tröôùc nhöõng ngöôøi khaùc (x. Ñieàu 407 2).
- Giaùm muïc phuï taù phaûi thi haønh nhieäm vuï cuûa mình theá naøo ñeå coù söï hieäp nhaát vôùi Giaùm muïc giaùo phaän trong tinh thaàn cuõng nhö haønh ñoäng (x. Ñieàu 407 3).
2.3. Nghi leã ñaïi trieàu vaø caùc nghi leã khaùc
Neáu khoâng bò ngaên trôû chính ñaùng, moãi khi ñöôïc Giaùm muïc giaùo phaän yeâu caàu, Giaùm muïc phuï taù buoäc phaûi cöû haønh caùc nghi leã ñaïi trieàu vaø caùc nghi leã khaùc thuoäc boån phaän cuûa Giaùm muïc Giaùo phaän (x. Ñieàu 408 1).
Giaùm muïc giaùo phaän khoâng ñöôïc thöôøng xuyeân uûy thaùc cho ngöôøi khaùc nhöõng quyeàn lôïi vaø nhöõng nhieäm vuï thuoäc veà Giaùm muïc maø Giaùm muïc phoù hoaëc Giaùm muïc phuï taù coù theå thi haønh (x. Ñieàu 408 2).
2.4. Cö sôû
Giaùm muïc phuï taù buoäc phaûi cö truù trong Giaùo phaän, chæ ñöôïc rôøi giaùo phaän trong thôøi gian ngaén, tröø khi phaûi thi haønh moät nhieäm vuï ngoaøi giaùo phaän hoaëc khi ñi nghæ, nhöng kyø nghæ khoâng ñöôïc quaù moät thaùng (x. Ñieàu 410).
2.5. Moät soá quyeàn lôïi vaø nghóa vuï khaùc cuûa Giaùm muïc phuï taù
- Tham döï Coâng ñoàng chung vaø ñòa phöông (Ñieàu 339 1 vaø 443 1, 20).
- Thaønh vieân ñöông nhieân cuûa Hoäi ñoàng Giaùm muïc (Ñieàu 450, 1).
- Thaønh vieân coâng nghò giaùo phaän (Ñieàu 463 1, 10).
- Thaønh vieân cuûa ban tö vaán (Ñieàu 473 4).
- Trong luùc toøa giaùm muïc khuyeát vò, neáu nhaø chöùc traùch coù thaåm quyeàn khoâng aán ñònh caùch khaùc, thì Giaùm muïc phuï taù chæ duy trì taát caû nhöõng quyeàn haønh vaø nhöõng naêng quyeàn maø ngaøi coù nhö vò Toång Ñaïi dieän hoaëc vò Ñaïi dieän Giaùm muïc, luùc toøa chöa khuyeát vò, cho tôùi khi taân Giaùm muïc nhaäm chöùc; vaø neáu khoâng ñöôïc chæ ñònh laøm Giaùm quaûn giaùo phaän, Giaùm muïc phuï taù phaûi thi haønh quyeàn maø luaät ñaõ ban cho ngaøi, döôùi quyeàn Giaùm quaûn giaùo phaän laø ngöôøi laõnh ñaïo giaùo phaän (Ñieàu 409 2).
- Khi toøa giaùm muïc bò caûn trôû (sede impedita) maø Toøa Thaùnh khoâng döï lieäu caùch khaùc, neáu khoâng coù Giaùm muïc phoù hoaëc ngaøi bò ngaên trôû, thì Giaùm muïc phuï taù coù quyeàn laõnh ñaïo giaùo phaän (Ñieàu 413 1).
- Trong luùc toøa giaùm muïc khuyeát vò (sede vacante), vieäc laõnh ñaïo giaùo phaän thuoäc quyeàn Giaùm muïc phuï taù cho tôùi luùc ñaët Giaùm quaûn giaùo phaän (Ñieàu 419).
- Giaùm muïc phuï taù coù nhieäm vuï phaûi thoâng baùo sôùm heát söùc cho Toâng Toøa bieát tin Giaùm muïc giaùo phaän töø traàn (Ñieàu 422).
- Giaùm muïc phuï taù vaãn giöõ quyeàn haønh Toång Ñaïi Dieän hay Ñaïi dieän Giaùm muïc, khi nhieäm vuï cuûa Giaùm muïc giaùo phaän bò ñình chæ (Ñieàu 481 2).
- Coù quyeàn giaûng Lôøi Chuùa khaép moïi nôi, keå caû trong caùc nhaø thôø vaø nhaø nguyeän cuûa caùc hoäi doøng thuoäc luaät giaùo hoaøng, tröø khi Giaùm muïc ñòa phöông ñaõ minh nhieân caám giaûng trong nhöõng tröôøng hôïp ñaëc bieät (Ñieàu 763).
- Naêng quyeàn giaûi toäi ôû khaép nôi treân theá giôùi, tröø khi Giaùm muïc giaùo phaän töø choái ñieàu ñoù trong moät tröôøng hôïp ñaëc bieät (Ñieàu 967 1).
- Thöøa taùc vieân thoâng thöôøng cuûa bí tích Theâm Söùc (Ñieàu 882).
- Thöøa taùc vieân cuûa bí tích Truyeàn Chöùc Thaùnh (Ñieàu 1012).
- Thöøa taùc vieân cöû haønh vieäc thaùnh hieán vaø cung hieán ((Ñieàu 1169 1 vaø 1206).
- Thöøa taùc vieân ban pheùp laønh daønh rieâng cho caùc Giaùm muïc (Ñieàu 1169 2).
- Coù quyeàn thieát laäp cho mình moät nhaø nguyeän tö vaø löu giöõ Thaùnh Theå taïi nhaø nguyeän tö cuûa Giaùm muïc (Ñieàu 1227; Ñieàu 934 1, 20).
- Coù quyeàn tha hình phaït tieàn keát do luaät thieát laäp nhöng chöa ñöôïc tuyeân boá ôû toøa ngoaøi, vaø neáu Toâng Toøa khoâng daønh rieâng vieäc giaûi cho mình, nhöng chæ trong khi ban bí tích Giaûi Toäi (Ñieàu 1355 2).
- Giaùm muïc ñöôïc daønh rieâng cho Ñöùc Giaùo Hoaøng quyeàn xeùt xöû trong nhöõng vuï aùn hình söï (Ñieàu 1405 1, 30).
- Giaùm muïc ñöôïc daønh rieâng cho Toøa Thöôïng Thaåm Roma quyeàn xeùt xöû trong nhöõng vuï aùn hoä söï (Ñieàu 1405 3,10).
- Ngöôøi naøo duøng vuõ löïc theå lyù choáng laïi moät ngöôøi coù chöùc giaùm muïc, thì bò vaï caám cheá tieàn keát; neáu ngöôøi aáy laø giaùo só, thì coøn bò vaï huyeàn chöùc tieàn keát nöõa (Ñieàu 1370 2).
"Khi lôïi ích caùc linh hoàn ñoøi hoûi, Giaùm muïc giaùo phaän ñöøng ngaàn ngaïi thænh nguyeän Thaåm quyeàn thieát ñaët moät hay nhieàu Giaùm muïc phuï taù phuïc vuï cho giaùo phaän vaø khoâng coù quyeàn keá vò" (CD, soá 26). Giaùm muïc phuï taù tuy ñöôïc goïi laø "phuï taù" nhöng ngaøi laø "Giaùm muïc cuûa giaùo phaän". Noùi caùch khaùc, Giaùm muïc phuï taù ñöôïc boå nhieäm laø ñeå phuïc vuï cho nhu caàu muïc vuï cuûa giaùo phaän, chöù khoâng phaûi cho rieâng caù nhaân cuûa Giaùm muïc giaùo phaän, maëc duø chính Giaùm muïc giaùo phaän yeâu caàu Toøa Thaùnh boå nhieäm (x. Ñieàu 403). Vì chöng, khi toøa giaùm muïc khuyeát vò thì quyeàn haønh cuûa caùc Toång Ñaïi dieän vaø Ñaïi dieän giaùm muïc ñeàu chaám döùt, nhöng Giaùm muïc phuï taù vaãn laø "Giaùm muïc phuï taù" vaø giöõ nguyeân quyeàn haønh cuõng nhö naêng quyeàn maø ngaøi ñaõ coù luùc toøa chöa khuyeát vò, cho tôùi khi coù taân Giaùm muïc nhaän chöùc (x. Ñieàu 409 2).
3. Do Giaùm muïc Giaùo phaän
Quyeàn haïn cuûa Giaùm muïc phuï taù coøn do chính quyeát ñònh cuûa Giaùm muïc giaùo phaän.
IV. Ñaëc AÂn Giaùm Muïc
Boä Giaùo luaät hieän haønh khoâng noùi gì ñeán caùc ñaëc aân giaùm muïc.
Tuy nhieân, Ñieàu 349 1, 20 cuûa Boä Giaùo luaät 1917 quy ñònh:
- Keå töø khi ñöôïc Toâng Toøa boå nhieäm, caùc giaùm muïc coù theå maëc aùo chuøng tím (soutane), aùo choaøng tím (mantelet: aùo choaøng khoâng tay, daøi tôùi goái), muõ soï tím (calotte), muõ traùi kheá tím (barrette).
- Sau khi ñöôïc taán phong, Giaùm muïc ñöôïc mang thaùnh giaù ñeo ngöïc, nhaãn giaùm muïc, muõ gaàu (mitre), gaäy muïc töû.
V. Nhaäm Chöùc
Giaùm muïc phuï taù nhaäm chöùc khi ngaøi trình toâng thö boå nhieäm cho Giaùm muïc giaùo phaän tröôùc söï hieän dieän cuûa vò chöôûng aán toøa giaùm muïc, vaø vò naøy laäp bieân baûn veà vieäc nhaäm chöùc (Ñieàu 404 2).
Luy G. Huyønh Phöôùc Laâm
Linh muïc Toång Ñaïi Dieän