Möôøi lyù do moïi ngöôøi Coâng Giaùo
neân ñoïc Nieàm Vui Tin Möøng
Möôøi lyù do moïi ngöôøi Coâng Giaùo neân ñoïc Nieàm Vui Tin Möøng.
Taïi Coâng Ñoàng
Keå töø thôøi Trung Coå, ngöôøi ta khoâng theå quan nieäm ñöôïc moät coâng ñoàng maø laïi khoâng coù söï tham döï cuûa caùc nhaø thaàn hoïc, nhöõng ngöôøi haønh xöû nhö coá vaán cho caùc giaùm muïc. Vatican II cuõng theá. Tuy nhieân, vieäc caùc chuyeân vieân caù nhaân khuoân ñònh ñöôøng höôùng cuûa Coâng Ñoàng chính xaùc ra sao, hoï aûnh höôûng theá naøo ñoái vôùi yù kieán caùc giaùm muïc vaø nhaát laø ñoái vôùi noäi dung caùc vaên kieän sau cuøng laø ñieàu khoâng deã xaùc ñònh. ÔÛ ñaây, söû gia buoäc phaûi döïa hoaøn toaøn vaøo caùc töôøng thuaät cuûa chính caùc chuyeân vieân hay cuûa caùc caù nhaân khaùc coù maët taïi Coâng Ñoàng. Trong tröôøng hôïp Rahner, caùc phaân tích cuûa Karl Heinz Neufeld, G#nther Wassilowsky vaø Herbert Vorgrimmler cung caáp cho ta nhieàu caùi nhìn thaáu suoát veà caùc hoaït ñoäng cuûa ngaøi khoâng nhöõng taïi Coâng Ñoàng maø coøn trong giai ñoaïn chuaån bò noù cuõng nhö trong luùc Coâng Ñoàng khoâng nhoùm hoïp.
Veà phaàn Ratzinger, caùc ñoùng goùp ñaëc thuø cuûa ngaøi cho Coâng Ñoàng coøn ñôïi nhöõng nghieân cöùu chi tieát hôn, nhöng moät soá vaãn coù theå ñöôïc taùi döïng nhôø caùc tröôùc taùc cuûa chính ngaøi cuõng nhö caùc nguoàn ñeä nhò ñaúng veà Coâng Ñoàng. ÔÛ ñaây, chuùng ta chuû yeáu taäp chuù vaøo (a) söï can döï cuûa Rahner vaø Ratzinger vaøo caùc coâng trình cuûa Coâng Ñoàng veà moái töông quan giöõa Giaùo Hoäi vaø theá giôùi, vaø (b) söï töông taùc thöïc teá giöõa hoï vôùi nhau taïi caùc nhoùm laøm vieäc hay trong luùc Coâng Ñoàng khoâng nhoùm hoïp. Baát chaáp caùc khoù khaên tröôùc ñoù vôùi giaùo trieàu vaø vieäc Ñöùc Hoàng Y Ottaviani mieãn cöôõng tieáp nhaän ngaøi, Karl Rahner vaãn ñaõ trôû thaønh moät thaønh vieân cuûa UÛy Ban Thaàn Hoïc vaø can döï moät caùch tích cöïc vaø coù yù nghóa vaøo vieäc chuaån bò caùc vaên kieän Lumen Gentium, Dei Verbum, Gaudium et Spes, vaø Perfectae Caritatis .
Nhöng aûnh höôûng cuûa ngaøi vöôït quaù UÛy Ban Thaàn Hoïc. Ngaøi thöïc hieän nhieàu buoåi dieãn giaûng vaø thöôøng tham döï caùc cuoäc ñoái thoaïi vôùi caùc nhaø thaàn hoïc vaø giaùm muïc cuûa nhieàu uûy ban khaùc.
Chaéc chaén, vieäc treân khoâng theå coù ñöôïc, neáu khoâng coù moái lieân heä thaân höõu giöõa caùc giaùm muïc vaø caùc chuyeân vieân, moät moái lieân heä ñaõ coù ngay töø nhöõng ngaøy ñaàu. Chính cha cho hay: "Coù leõ ngöôøi ta seõ baûo neáu, khoâng nhöõng toâi, maø moät soá nhaø thaàn hoïc khoâng coù ñöôïc söï hieåu bieát thaân aùi vôùi caùc giaùm muïc ngay töø buoåi ñaàu cuûa Coâng Ñoàng, thì Coâng Ñoàng haún ñaõ ñi theo moät ñöôøng höôùng hoaøn toaøn khaùc vôùi ñöôøng höôùng noù ñaõ choïn".
Nhöng ngoaøi lieân heä toát ñeïp giöõa caùc giaùm muïc vaø caùc chuyeân vieân ra, cuõng coøn yeáu toá raát thöïc tieãn ñoái vôùi moái lieân heä naøy. Soá giaùm muïc thaùch thöùc caùc sô ñoà do uûy ban chuaån bò soaïn thaûo muoán coù nhöõng baûn vaên thay theá cuõng nhö caùc lôøi pheâ bình vöõng chaéc veà thaàn hoïc ñoái vôùi caùc sô ñoà naøy. Thaønh thöû nhieàu chuyeân vieân ruùt cuïc ñaõ phaûi soaïn thaûo caùc baûn vaên thay theá ñeå trình cho caùc nghò phuï. Vieäc laøm cuûa Rahner ñoái vôùi Lumen Gentium bao goàm caû coâng vieäc taïi uûy ban thaàn hoïc laãn caùc buoåi ñaøm ñaïo vôùi caùc giaùm muïc, caùc buoåi dieãn thuyeát, caùc phaùt bieåu vieát cho Ñöùc Hoàng Y Konig ñeå ngaøi trình baøy taïi Phoøng Coâng Ñoàng (aula).
Khi ñaõ thuyeát phuïc ñöôïc caùc giaùm muïc Ñöùc vaø AÙo tin raèng sô ñoà Depositum Fidei coù vaán ñeà, ngaøi beøn laäp töùc baét ñaàu cuøng Ratzinger chuaån bò caùch ñaùp öùng. Rahner thöôøng khoâng tôùi phoøng hoïp khoaùng ñaïi, vì ngaøi cho caùc thaûo luaän ôû ñaáy, trong caên baûn, chæ maát thì giôø. Thay vaøo ñoù, ngaøi baét tay vaøo sô ñoà. Veà söï hôïp taùc vôùi Ratzinger naøy, Rahner coù vieát trong soå tay cuûa mình nhö sau: "toâi raát aên yù vôùi Ratzinger. Vaø ngaøi coù tieáng taêm toát vôùi (Ñöùc Hoàng Y) Frings".
Xeùt chung, vieäc can döï cuûa Rahner chuû yeáu thuoäc laõnh vöïc Giaùo Hoäi hoïc. Ngaøi tham döï tích cöïc vaøo vieäc leân khuoân cho sô ñoà De Ecclesia, coá gaéng bao goàm vaán ñeà chöùc phoù teá vaøo sô ñoà Giaùo Hoäi, vaän ñoäng ñeå Thaùnh Maãu Hoïc ñöôïc loàng vaøo vaên kieän veà Giaùo Hoäi hoïc cuûa Coâng Ñoàng, coå vuõ tính hôïp ñoaøn vaø uûng hoä neàn thaàn hoïc veà caùc Giaùo Hoäi ñòa phöông. Töø thaùng Chín naêm 1963 trôû ñi, söï can döï cuûa Rahner chuû yeáu vaãn thuoäc laõnh vöïc Giaùo Hoäi hoïc. Ngaøi tham döï vieäc soaïn thaûo sô ñoà XIII, sau naøy ñöôïc bieát döôùi teân Gaudium et Spes .
Theo Ñöùc Hoàng Y Konig, Rahner ñaëc bieät löu yù ñeán vieäc khai trieån Lumen Gentium, nhöng Yves Congar nhôù raèng aûnh höôûng cuûa ngaøi ñoái vôùi Gaudium et Spes cuõng khoâng keùm phaàn quan troïng. Sô ñoà naøy ñöôïc ñeà xuaát vaø chòu aûnh höôûng cuûa ñoäi tieàn phong trong neàn thaàn hoïc Phaùp. Rahner coá gaéng laøm dòu neàn nhaân hoïc hôi quaù laïc quan naøy baèng ngöõ caûnh neàn thaàn hoïc thaùnh giaù.
Tuy theá, neàn thaàn hoïc cuûa ngaøi vaãn laø neàn thaàn hoïc nhaäp theá vaø taäp chuù vaøo quan taâm muïc vuï ñoái vôùi con ngöôøi nhaân baûn hieän ñaïi trong theá giôùi. Gioáng Rahner, Ratzinger khoâng ñôn giaûn chæ laø moät trong khaù nhieàu chuyeân vieân chæ bieát thaàm laëng laøm vieäc cho caùc giaùm muïc lieân heä cuûa mình maø thoâi. Suoát thôøi Coâng Ñoàng, ngaøi thöïc hieän nhieàu buoåi dieãn thuyeát veà caùc ñeà taøi coù lieân quan vôùi Roâma cuõng nhö Ñöùc khi Coâng Ñoàng khoâng nhoùm hoïp. Ngaøi toå chöùc caùc buoåi thuyeát trình cho caùc nghò phuï vaø cho coâng boá moät loaït nhaän ñònh noåi ieáng veà Coâng Ñoàng. Nhö John Allen töøng vieát: "Duø Ratzinger khoâng leân tieáng taïi phoøng khoaùng ñaïi, ngaøi vaãn laø khuoân maët coâng coäng baèng moïi caùch khaùc".
Nhö treân ñaõ thaáy, söï can döï cuûa ngaøi cuõng bao goàm vieäc laøm ñoái vôùi caùc vaên kieän, nhö vaên kieän thay theá cho vaên kieän veà maïc khaûi, moät vaên kieän ngaøi soaïn thaûo vôùi Rahner. Ngaøy 25 thaùng Möôøi naêm 1962, Ñöùc Hoàng Y Frings gaëp caùc Ñöùc Hoàng Y Alfrink, Suenens, Lieùnart, Dopfner, Siri, vaø Montini, vaø yeâu caàu Ratzinger trình baøy vôùi caùc ngaøi caùc gôïi yù cuûa hoäi ñoàng giaùm muïc noùi tieáng Ñöùc.
Noùi chung, phaûn öùng khaù tích cöïc, vaø luùc ñoù, haún Ratzinger ñaõ gaây ñöôïc aán töôïng saâu saéc nôi caùc nghò phuï, nhaát laø Ñöùc Hoàng Y Montini, ngöôøi sau naøy, trong tö caùch Ñöùc Phaoloâ VI, ñaõ cöû Ratzinger laøm Toång Giaùm Muïc Munich vaø cuoái cuøng naâng ngaøi leân haøng Hoàng Y. Trong khi aáy, Ratzinger cuõng löu taâm khoâng keùm tôùi caùc vaán ñeà muïc vuï nhö Rahner. Ngaøi thöïc söï quan taâm ñeán con ngöôøi, nhöng löu yù chính cuûa ngaøi khoâng phaûi laø laøm caùch naøo ñem Giaùo Hoäi laïi gaàn theá giôùi hôn maø ñuùng hôn laø laøm caùch naøo khieán theá giôùi can döï vaøo söù ñieäp Kitoâ Giaùo. Neân khoâng laï gì trong caùc vaên kieän cuûa Vatican II, Dei Verbum laø vaên kieän tröïc tieáp chòu aûnh höôûng cuûa Ratzinger hôn caû.
Sau Coâng Ñoàng
Ñieàu laøm ta khoù ño löôøng ñöôïc taùc duïng cuûa Coâng Ñoàng ñoái vôùi ñôøi soáng Giaùo Hoäi khoâng nhöõng chæ laø tính mô hoà cuûa caùc vaên kieän vaø caùc caùch khaùc nhau trong vieäc thöïc thi noäi dung cuûa chuùng, maø coøn vì khoái löôïng khoång loà caùc vaên baûn, caùc buoåi dieãn thuyeát, caùc cuoäc ñaøm ñaïo vaø thö töø khoâng ñöôïc bao goàm trong caùc vaên kieän cuoái cuøng. Nhö Rahner coù laàn noùi veà coâng ñoàng: "Noù nhö vieäc saûn xuaát chaát radium. Ngöôøi ta phaûi laøm vieäc vôùi caû taán quaëng môùi saûn xuaát ra ñöôïc 0.14 gram radium. Tuy nhieân, vaãn raát ñaùng coâng".
Chòu khoù luïc loïi qua haøng taán chaát quaëng naøy, töùc caùc caâu truyeän vaø khai trieån baûn thaân cuûa caùc nhaø tö töôûng chính cuûa Coâng Ñoàng, ta mau choùng thaáy raèng caùch naøy hay caùch khaùc, Coâng Ñoàng quaû ñaõ ñaùnh daáu moät böôùc ngoaët quan troïng ñoái vôùi taát caû caùc nhaân vaät naøy. Baát keå hoï tôùi Roâma vôùi yù nghó naøo, haàu nhö ai trong soá hoï cuõng ñeàu ñaõ bieán ñoåi quan ñieåm cuûa mình qua suoát 4 naêm cuûa Coâng Ñoàng, nhôø raát nhieàu cuoäc thaûo luaän vaø trao ñoåi. Coù theå noùi: Coâng Ñoàng ñaõ ñaùnh daáu moät cuoäc hoài taâm nôi phaàn ñoâng, neáu khoâng muoán noùi laø taát caû, nhöõng ngöôøi tham döï noù, trong ñoù coù Ratzinger vaø Rahner. Caû hai ñeàu nhieàu laàn noùi tôùi traûi nghieäm cuûa hoï taïi Coâng Ñoàng vaø veà yù nghóa cuûa noù ñoái vôùi chính hoï vaø ñoái vôùi Giaùo Hoäi noùi chung. Khi caùc thaønh quaû cuûa Vatican II daàn daàn ñöôïc thöïc thi vaø khi theá giôùi soáng qua nhöõng thôøi khaéc xaùo troän, caùc löôïng giaù cuûa hoï khoâng haún veà chính Coâng Ñoàng, maø veà tình traïng Giaùo Hoäi ngaøy nay ñaõ coù nhöõng khuoân hình khaùc haún. Chæ 3 naêm sau khi Vatican II keát thuùc, söï dò bieät naøy ñaõ trôû thaønh roõ reät. Thöû hoûi vieäc gì ñaõ xaåy ra? Muoán traû lôøi, thieån nghó, ta neân ñaët caâu hoûi vaøo ngöõ caûnh lòch söû.
Caû hai nhaø thaàn hoïc naøy ñeàu laø ngöôøi Ñöùc, soáng trong moät boái caûnh xaõ hoäi ñaëc thuø, ñöôïc trang bò vôùi nhöõng phöông theá löôïng giaù hoaøn caûnh vaø ñaùp öùng noù do vaên hoùa leân khuoân, vaø do ñoù, ñieàu chuû yeáu laø phaûi laøm saùng toû hoaøn caûnh ñaëc thuø cuûa hoï môùi hoøng giaûi thích ñöôïc caùc keát luaän cuûa hoï. Taïi Ñöùc cuõng nhö taïi nhöõng nôi khaùc ôû taây baùn caàu, caùc naêm sau Vatican II laø caùc naêm ñöôïc ñaùnh daáu baèng nhieàu baát oån xaõ hoäi. Nhöng khoâng gioáng ôû Hoa Kyø, nôi sinh vieân chóa muõi duøi töùc giaän cuûa hoï tröôùc nhaát vaøo vieäc choáng laïi cuoäc chieán tranh mau choùng leo thang taïi Ñoâng Nam AÙ, caùc sinh vieân Ñöùc ñoái dieän vôùi moät vaán ñeà khaùc haún, thuoäc lòch söû gaàn ñoù cuûa Ñöùc. Thöïc vaäy, sau Theá Chieán II, raát nhieàu ngöôøi tröôùc ñaây töøng giöõ caùc chöùc vuï quan troïng trong cheá ñoä cai trò taøn baïo cuûa Hitler nay laïi moät laàn nöõa len loûi vaøo boä maùy chính quyeàn, naém giöõ caùc chöùc vuï quan troïng khoâng keùm, nhö vieän tröôûng ñaïi hoïc chaúng haïn.
Tröôùc hoaøn caûnh aáy, phong traøo sinh vieân ñöôïc ñaø vaø mau choùng mang hình thöùc baïo ñoäng. Moät phaàn cuõng vì ngaøy 2 thaùng Saùu, 1967, trong moät cuoäc bieåu tình choáng quoác vöông Ba Tö ñeán thaêm Baù Linh, Benno Ohnesorg, 26 tuoåi, ñaõ bò moät caûnh saùt vieân baén cheát. Töø ñoù, caùc cuoäc bieåu tình gaàn nhö xaåy ra haøng ngaøy; caùc sinh vieân taåy chay lôùp hoïc, chieám giöõ caùc giaûng ñöôøng khieán vieäc giaûng daïy hoaøn toaøn ngöng treä. Ñoái vôùi caùc giaùo sö voán ñöôïc sinh vieân troïng kính, tình theá naøy hoaøn toaøn khoâng coù tieàn leä vaø thaät laø khoù xöû. Moät soá tham gia thaûo luaän, coá gaéng trình baøy quan ñieåm choáng laïi caùc sinh vieân bieåu tình, moät soá khaùc toû yù uûng hoä noäi dung bieåu tình nhöng khoâng nhaát thieát uûng hoä phöông theá thöïc hieän. Cuoäc xaùo troän naøy aûnh höôûng ñeán caû phaân khoa thaàn hoïc taïi ñaïi hoïc Tubingen, nôi Ratzinger giaûng daïy luùc aáy. Herman H#ring, moät cöïu sinh vieân taïi Tubingen, moâ taû tình theá luùc aáy nhö laø mau choùng daãn tôùi phaân hoùa.
Trong moät baøi baùo gaàn ñaây, Ronald Modras cho raèng khoâng neân laãn loän "cuoäc baát oån cuûa sinh vieân" taïi Tubingen vôùi caûnh baïo ñoäng töøng xaåy ra ôû Paris vaø Chicago cuøng moät naêm. Coøn caùc sinh vieân döï caùc lôùp cuûa Ratzinger thì khoâng gioáng chuùt naøo vôùi nhöõng ngöôøi theo Mao töøng phaù phaùch caùc lôùp hoïc taïi caùc phaân khoa khaùc ôû Tubingen.
Tuy theá, caùc vuï ñaäp phaù, ngaên chaën lôùp hoïc hay ngoài lyø trong ñoù chaéc chaén coù gaây aán töôïng. Naêm 1968, caùc sinh vieân thaàn hoïc coù ra moät tuyeân caùo ñoøi thaàn hoïc phaûi ñöôïc töï do; baûn tuyeân caùo naøy coù chöõ kyù cuûa 1,322 sinh vieân. Moät naêm sau, caùc sinh vieân thaàn hoïc Tubingen coù coâng boá moät laù thö ñoøi caùc giaùm muïc phaûi ñöôïc baàu choïn vaø nhieäm kyø cuûa caùc ngaøi toái ña chæ neân keùo daøi 8 naêm. Phaân khoa ñaõ ñaùp öùng khaùc nhau ñoái vôùi caùc ñoøi hoûi cuûa sinh vieân. Hans Kung, chaúng haïn, cuõng ngôõ ngaøng nhö Ratzinger tröôùc caùc ñoøi hoûi cuûa sinh vieân, nhöng ñaõ choáng ñoái thaúng thöøng baèng caùch tham gia thaûo luaän vôùi caùc sinh vieân. Tuy nhieân, raát may, tieáng taêm oâng khoâng heà haán gì. Nhöõng vò khaùc, nhö Ernst Kasemann thuoäc phaân khoa Theä Phaûn, thì xöû lyù tình theá naøy caùch tinh teá hôn vaø nhôø theá cuõng khoâng bò sinh vieân coâng kích gì. Ratzinger, voán laø ngöôøi traàm laëng vaø deø daët hôn, neân ñaõ ruùt lui vaø traùnh moïi cuoäc ñaøm ñaïo. Thay vaøo ñoù, ngaøi ñaõ chuù taâm vaøo vieäc vieát laùch. Nhôø theá, trong naêm 1968, ñaõ cho xuaát baûn taùc phaåm noåi tieáng nhaát cuûa ngaøi laø cuoán Einuhrung in das Christentum (Daãn Nhaäp vaøo Kitoâ Giaùo).
Döïa vaøo caùc baøi dieãn giaûng trong naêm 1967, cuoán saùch treân giuùp ta nhìn thaáu neàn thaàn hoïc cuûa Ratzinger cuõng nhö quan ñieåm cuûa ngaøi veà tình hình luùc aáy; ngay lôøi noùi ñaàu cuõng ñaõ cho thaáy cuoán saùch naøy phaûi ñöôïc ñoïc trong ngöõ caûnh ñöông thôøi. Ratzinger vieát: "Vaán ñeà noäi dung vaø yù nghóa thöïc söï cuûa ñöùc tin Kitoâ Giaùo ngaøy nay bò chìm vaøo trong maøn söông muø khoâng chaéc chaén nhö chöa töøng coù tröôùc ñaây trong lòch söû Kitoâ Giaùo".
Khoâng nhö nhöõng ngöôøi ngoác ngheách, muø quaùng chaáp nhaän baát cöù nhöõng gì môùi laï chæ vì chuùng môùi laï, nhöõng ai töøng öu tö theo doõi söï phaùt trieån trong Giaùo Hoäi suoát thaäp nieân qua ñöôïc nhaéc nhôû phaûi nhôù caâu truyeän "Hans Gaëp May" cuûa Anh Em Nhaø Grimm. Anh chaøng naøy ñoåi caû thoûi vaøng coù ñöôïc baèng moà hoâi nöôùc maét laáy nhöõng vaät caøng ngaøy caøng trôû neân voâ giaù trò, cho tôùi luùc chaúng coøn gì khaùc ngoaøi mieáng ñaù maøi. Khi maát caû mieáng ñaù naøy, Hans thaáy mình hoaøn toaøn töï do, chaúng coøn vöôùng maéc chi vaø raát haïnh phuùc. Ñoái vôùi Ratzinger, söï phaán khích trong thaùi ñoä tín höõu tieáp nhaän Vatican II nhaéc ngöôøi ta nhôù tôùi nieàm haïnh phuùc cuûa Hans; moãi giaûi thích môùi, ñoái vôùi ngaøi, gioáng nhö moät trao ñoåi trong ñoù Kitoâ Giaùo ñích thöïc bò thieät thoøi. Ngöôøi cöïu chuyeân vieân ñaõ trình baøy caùi hieåu cuûa mình veà Kitoâ Giaùo nhö theá vaø ñaõ saün saøng duy trì ñieàu nhöõng ngöôøi meâ say thay ñoåi saün saøng vöùt ñi. Hans Kung nhaän ñònh: "Joseph Ratzinger sôï. Vaø gioáng nhö vieân ñieàu tra vó ñaïi cuûa Dostoyevsky, oâng khoâng sôï ñieàu gì hôn laø töï do".
Ñieàu cuoán saùch treân cho bieát nhieàu hôn caû laø: suoát trong noù, Ratzinger ñaõ trình baøy moät neàn trieát lyù theo vaên hoùa Hy Laïp naèm döôùi neàn thaàn hoïc cuûa ngaøi. Trong moät baøi ñieåm saùch, Walter Kasper nhaän dieän ñöôïc nhieàu daáu veát cuûa thuyeát nhò nguyeân Hy Laïp, xuyeân suoát taùc phaåm nhö moät sôïi chæ hoàng. Ratzinger caûnh giaùc tröôùc thuyeát taân duy söû hoïc (new historicism), trong ñoù, söï kieän laø nhaát vaø chæ nhöõng söï kieän naøo ta coù theå giaûi thích ñöôïc nguyeân nhaân môùi ñöôïc nhaän laø kieán thöùc, gioáng heät gôïi yù cuûa Descartes trong khi boùp meùo Aristoát.
Theo Ratzinger, ñieàu tieáp theo ñoù nhaát ñònh laø quay veà vôùi thuyeát duy khoa hoïc (scientism) vaø vôùi noù laø "quay veà vôùi thöïc taïi bao laâu noù laø ñieàu coù theå laøm ñöôïc". Ngaøi tieáp tuïc noùi raèng thaàn hoïc töøng coá gaéng traû lôøi chuû nghóa duy söû hoïc ñaày tính giaûn löôïc naøy baèng caùch taùi döïng ñöùc tin theo lòch söû, moät ñoäng thaùi thoaït ñaàu khaù höùa heïn nhöng chaúng bao laâu suïp ñoå do chính söùc naëng cuûa noù vaø do vieäc khoa hoïc haï beä lòch söû. Vaø do ñoù, thay vì söï kieän, thaàn hoïc caäy nhôø tôùi ñieàu caàn laøm (faciendum) vaø nhaäp ñöùc tin thaønh moät vôùi haønh vi chính trò, nhö caùc coâng trình cuûa nhöõng ngöôøi nhö Moltmann vaø Metz ñaõ chöùng toû. Ñoái vôùi Ratzinger, caû söï kieän laãn ñieàu caàn laøm khoâng haún laø phi Kitoâ Giaùo; traùi laïi, chuùng laø phaàn thieát yeáu ñoái vôùi moïi Kitoâ höõu. Nhöng, ôû ñaây, troïn söï saâu saéc trong chuû tröông nhò nguyeân cuûa ngaøi loù daïng, vì cuoái cuøng, chuû tröông naøy cho raèng, döïa vaøo ñöùc tin, con ngöôøi chaúng phaûi laø söï kieän maø cuõng chaúng phaûi laø ñieàu caàn laøm. Chuû tröông naøy chæ coù theå döïa vaøo söï thaät ñeå noùi leân, neáu khoâng noù seõ voâ nghóa.
Roát cuïc, chính vieäc hieåu môùi quan troïng, chöù khoâng phaûi vieäc bieát, vaø vieäc hieåu khoâng phaùt sinh töø kieán thöùc khoa hoïc kyõ thuaät, maø lôùn leân töø moät mình ñöùc tin maø thoâi. Töø ñoù, ngaøi keát luaän: "Ñoù laø lyù do taïi sao thaàn hoïc, moät khoa noùi veà Thieân Chuùa moät caùch coù hieåu bieát, theo cung caùch logos (=thuaàn lyù, höõu lyù vaø hieåu bieát) laø söù meänh haøng ñaàu cuûa Kitoâ Giaùo. Quyeàn lôïi baát huûy tieâu cuûa vaên hoùa Hy Laïp trong Kitoâ Giaùo ñaõ ñaët cô sôû treân söï kieän naøy. Toâi xaùc tín raèng treân bình dieän saâu saéc nhaát, khoâng phaûi laø chuyeän tình côø khi, trong ñaø hình thaønh cuûa noù, söù ñieäp Kitoâ Giaùo ñaõ ñi vaøo theá giôùi Hy Laïp tröôùc nhaát vaø taïi ñaây noù hoøa hôïp vôùi vaán ñeà hieåu bieát vaø söï thaät".
Nhö Hermann Haring ñaõ chæ roõ, ôû ñaây, Ratzinger bieán vaên hoùa Hy Laïp thaønh vieân ñaù thöû vaøng cho moät Giaùo Hoäi luùc aáy ñang trôû neân phoå quaùt. Nhöng cuøng moät luùc, chuû tröông naøy cuõng laøm cho vieäc hoäi nhaäp vaên hoùa (inculturation) trôû neân khoù khaên, moät vieäc chaéc chaén ñöôïc Vatican II voå vuõ, ít laø moät caùch maëc nhieân, vaø caøng ngaøy caøng ñöôïc thaûo luaän chung trong Giaùo Hoäi. Ñoái vôùi Ratzinger, söï thaät khoâng phaûi laø chöùc naêng cuûa vaên hoùa. Nhö Lieven Boeve töøng vieát: "Ratzinger coá gaéng chöùng toû raèng coù thöù chaân lyù maõi maõi laø chaân lyù baát chaáp moïi giao tieáp vaên hoùa, chæ vì noù chaân thaät".
Ñoái vôùi moät soá ngöôøi, chuû tröông coù phaàn taân Platoâng naøy laø ñieàu leân ñaëc ñieåm cho moät Ratzinger môùi cuõng nhö vieãn töôïng thaàn hoïc vaø Giaùo Hoäi hoïc cöùng raén cuûa ngaøi. Nhöng daáu veát cuûa vieäc say meâ ñoái vôùi trieát lyù Hy Laïp vaø aûnh höôûng cuûa noù treân Giaùo Hoäi sô khai ñaõ hieån nhieân ngay trong caùc tröôùc taùc ñaàu tieân cuûa ngaøi. Ñieàu laøm ngaøi thaát voïng ñoái vôùi tình hình môùi trong Giaùo Hoäi khoâng haún laø caùc sinh vieân bieåu tình cho baèng vieäc môû cöûa höôùng ra theá giôùi, moät vieäc, theo ngaøi, seõ laøm haïi tôùi caùc giaù trò Kitoâ Giaùo chaân thöïc. Ngay vaøo naêm 1966, hai naêm tröôùc khi caùc cuoäc noåi loaïn cuûa sinh vieân leân tôùi cao ñieåm, Ratzinger ñaõ trình baøy moät soá nhaän ñònh khoâng maáy laïc quan veà thaønh quaû cuûa Vatican II taïi Ngaøy Coâng Giaùo Ñöùc hoïp ôû Bamberg. Ngaøi than phieàn khuynh höôùng phaùt trieån haäu Coâng Ñoàng veà phuïng vuï moät laø bò teâ lieät bôûi "moät soá thöïc haønh coå xöa" hai laø bò ñaåy quaù xa theo tinh thaàn hieän ñaïi hoùa.
Ñoái vôùi Karl Rahner, cuoái thaäp nieân 1960 ñaùnh daáu moät thôøi kyø quan troïng khoâng keùm vôùi ñaëc ñieåm tích cöïc daán thaân vaøo vieäc canh taân Giaùo Hoäi, moät vieäc ñöôïc ngaøi theo ñuoåi trong caùc buoåi ñaøm ñaïo vôùi nhöõng ngöôøi ngoaøi Giaùo Hoäi.
Qua caùc cuoäc ñoái thoaïi lieân khoa, ngaøi tìm toøi caùc caùch theá môùi ñeå giaûi thích caùc hoïc lyù truyeàn thoáng sao cho chuùng hoaø hôïp ñöôïc vôùi caùc caùi nhìn thaáu suoát cuûa caùc khoa khaùc, vaø nhôø theá, trôû thaønh coù nghóa ñoái vôùi nhöõng ngöôøi voâ thaàn vaø nhöõng ai khoâng phaûi laø Kitoâ höõu. Ñieàu leân ñaëc ñieåm cho phöông thöùc cuûa ngaøi trong khoaûng thôøi gian naøy laø söï côûi môû, ñöôïc ngöôøi vieát tieåu söû cuûa ngaøi moâ taû nhö sau: "Söï côûi môû vaø sinh khí trong moät haïn tuoåi maø ngöôøi khaùc thì ñaõ veà höu roài, loøng can ñaûm ñoái vôùi nhöõng phaùc thaûo môùi, nhöõng tìm toøi xa hôn, ñi vaøo nhieàu khoa vaø nhieàu laõnh vöïc môùi meû voán khoâng quen bieát... taát caû nhöõng coâng vieäc naøy khieán ngaøi ñöôïc ca ngôïi vaø bieát ôn, vì noù mang laïi cho ngöôøi ta söï can ñaûm ôû moät thôøi ñieåm trong ñoù caùc phöông tieän höôùng daãn coå truyeàn ñang treân ñaø thoaùi hoùa".
Hai aán phaåm vaøo thôøi gian naøy laøm ñieån hình cho söï côûi môû ñoái vôùi theá giôùi. Trong moät baøi baùo ñoàng taùc giaû vôùi J.B. Metz vaøo naêm 1968, Rahner nhaän dieän 3 vaán ñeà chính ñaët ra cho Giaùo Hoäi sau Vatican II. Thöù nhaát laø vaán ñeà Thieân Chuùa ñoái dieän vôùi chuû nghóa voâ thaàn trong luùc coù hieän töôïng tuïc hoùa gia taêng. Thöù hai, Rahner thaáy caùc phaùt trieån trong Kitoâ hoïc laø nguoàn gaây ra nhieàu nan ñeà, trong ñoù söï caân baèng ñuùng ñaén giöõa Kitoâ hoïc "töø beân döôùi" vaø Kitoâ hoïc "töø beân treân" caàn phaûi ñöôïc thöông thaûo. Sau cuøng, laø vaán ñeà cöùu roãi caàn ñöôïc daãn giaûi qua caâu hoûi: "ñoái vôùi toâi, trong cuoäc hieän sinh ñoäc ñaùo vaø cuï theå, coù chaêng moät Thieân Chuùa nhaân haäu?" Tuy nhieân, ñoái vôùi Metz, vieäc naøy chæ taïo ra moät thöù hoä giaùo höôùng ngoaïi (Apologia ad extra); boái roái tröôùc hieän töôïng xaõ hoäi hieän ñaïi phaàn lôùn tin theo chuû nghóa nhaân baûn haäu voâ thaàn, laø chuû nghóa ít khi ñaët caâu hoûi veà Thieân Chuùa, oâng nhaán maïnh tôùi söï quan troïng cuûa neàn hoä giaùo höôùng noäi (apologia ad intra). Rahner ñoàng yù, nhaát laø vì neàn hoä giaùo höôùng noäi naøy giuùp ngaên ngöøa caùc taân laïc giaùo khoûi xuaát hieän trong Giaùo Hoäi, moät vieäc ngaøi cho laø khoù traùnh trong dieãn trình canh taân. Hôn nöõa, ñaây cuõng laø phöông theá mang laïi tính ña nguyeân cho thaàn hoïc vaø ñôøi soáng Giaùo Hoäi, moät ñieàu raát khaån thieát. Duø cho raèng tính ña nguyeân laø ñieàu quan troïng, vaø do ñoù söï thaät caàn ñöôïc thöông thaûo, Rahner vaãn chuû tröông raèng moät soá sai laïc caàn ñöôïc tuyeân boá nhö theá. Thí duï, trong tröôøng hôïp moät neàn Kitoâ hoïc naøo ñoù quaù nhaán maïnh tôùi nhaân tính cuûa Chuùa Gieâsu maø sao laõng thaàn tính cuûa Ngöôøi, thì Giaùo Hoäi coù traùch nhieäm phaûi can thieäp. YÙ muoán thöông thaûo moät caùi hieåu veà Thieân Chuùa vaø Giaùo Hoäi nhöng khoâng rôi vaøo thuyeát duy töông ñoái quaû laø raát khaùc vôùi cuoäc tìm kieám chaân lyù tuyeät ñoái vaø voâ taän cuûa Ratzinger.
Trong moät tieåu luaän khaùc, Rahner goïi Vatican II laø coâng ñoàng ñaàu tieân cuûa Giaùo Hoäi Theá Giôùi vaø tìm hieåu caùc heä luaän cuûa bieán coá naøy. Hieån nhieân haïn töø Giaùo Hoäi Theá Giôùi naøy chòu aûnh höôûng naëng neà bôûi yù nieäm "hoäi nhaäp vaên hoùa" maø theo Rahner ñaõ trôû neân quan troïng hôn bao giôø heát sau Vatican II. Khoâng ñieàu gì phaûn aûnh khai trieån naøy cho baèng phuïng vuï. Ñoái vôùi Rahner, phuïng vuï khoâng haún chæ ñöôïc phieân dòch töø tieáng La Tinh qua tieáng phoå thoâng maø ñuùng hôn ñaõ trôû thaønh moät phaùt bieåu ñòa phöông veà vieäc thôø phöôïng do caùc neàn thaàn hoïc ñòa phöông leân khuoân.
Rahner cuõng cho raèng duø tính ña nguyeân Kitoâ Giaùo, voán haøm nghóa trong caùc vaên kieän cuûa Vatican II, ñöôïc xem nhö moät coá gaéng tha thieát muoán thoûa hieäp vôùi theá giôùi theá tuïc hieän ñaïi, nhöng chieàu höôùng haïn cheá laïm quyeàn voán ñaõ naèm saün ngay trong baûn chaát cuûa Giaùo Hoäi roài. Raát coù theå moät soá giaùm muïc hay giaùo daân bò caùm doã muoán aùp ñaët leân ngöôøi khaùc, caû beân trong laãn beân ngoaøi Giaùo Hoäi, caùc quan ñieåm cuûa hoï veà chaân lyù baát bieán. Nhöng sau Vatican II, caùc khuynh höôùng "phaùtxít giaùo só" naøy, nhaèm haïn cheá töï do cuûa tín höõu nhaân danh thöù chaân lyù do moät mình chính thoáng chuû tröông khoâng coøn khaû höõu nöõa. Vôùi Coâng Ñoàng, Giaùo Hoäi ñaõ töï yù vaø baát phaûn hoài töø boû quyeàn löïc tuyeät ñoái ñeå uûng hoä tính ña nguyeân khoâng theå traùnh neù vì ñaây chính laø baûn chaát ñích thöïc cuûa Giaùo Hoäi. Rahner thöøa nhaän raèng Boä Giaùo Lyù Ñöùc Tin thöôøng hay ñaùp öùng thay ñoåi baèng moät neàn thaàn hoïc choáng cheá (defensive theology) nhaèm "caûnh caùo vaø ngaên caám". "Nhöng" theo ngaøi "Boä khoâng neân haønh xöû maõi maõi nhö hieän nay, vaø nhôø theá, toaøn theå Giaùo Hoäi khoûi bò keùo lui trôû laïi phía sau caùc haïn cheá töøng bò vöôït qua taïi Vatican II".
Thaàn hoïc seõ bieán hoùa vaø töø töø bieán ñoåi töø vieäc xuaát caûng caùc yù nieäm cuûa AÂu Chaâu qua moät neàn thaàn hoïc theá giôùi thöïc söï, nhö thaàn hoïc giaûi phoùng chaúng haïn. Rahner khoâng coi caùc neàn thaàn hoïc phi AÂu chaâu cuûa ñòa phöông naøy nhö moät nguy cô ñoái vôùi traùch vuï thaàn hoïc cuûa Cöïu Theá Giôùi; traùi laïi, tình theá hieän thôøi ñoøi ta phaûi höôùng veà nhöõng ngöôøi ñang töø boû ñöùc tin ôû Phöông Taây, ñang ra xa laï vôùi Kitoâ giaùo. Ñieàu caàn chaáp nhaän laø caùc quan taâm cuûa Giaùo Hoäi khoâng coøn nhö nhau khaép treân theá giôùi nöõa. Sau cuøng, Rahner höôùng veà ñaïi keát vaø nhaán maïnh raèng Giaùo Hoäi ñaõ tieán moät böôùc thaät xa ra khoûi quan nieäm "massa damnata" (traàm luaân haøng loaït) cuûa Thaùnh Augustinoâ. Thay vaøo ñoù, ôn cöùu roãi coù tính phoå quaùt vaø ôn thaùnh Chuùa ñöôïc ñeà xuaát cho moïi con ngöôøi nhaân baûn töï do, cho duø hoï quyeát ñònh khoâng chaáp nhaän noù. Vôùi Rahner, ôn cöùu roãi ñaõ thaéng theá.
Keát luaän
Muïc ñích baøi naøy muoán tìm hieåu moái lieân heä giöõa Karl Rahner vaø Joseph Ratzinger cuõng nhö söï thay loøng ñoåi daï maø vò sau bò coi laø ñaõ kinh qua sau thôøi Vatican II. Noù coá gaéng chöùng minh raèng duø Ñöùc Beâneâñíctoâ chaéc chaén chòu aûnh höôûng cuûa Coâng Ñoàng vaø caùc thay ñoåi do noù taïo neân, nhöng caùc quan ñieåm veà sau cuûa ngaøi, trong yeáu tính, khoâng khaùc bao nhieâu so vôùi nhöõng quan ñieåm ngaøi coù tröôùc Coâng Ñoàng. Rhaner vaø Ñöùc Beâneâñíctoâ chaéc chaén coù chung nhieàu quan taâm ñoái vôùi yù nghóa cuûa Coâng Ñoàng, vai troø cuûa haøng giaùm muïc, vaø moái lo laéng tröôùc neàn thaàn hoïc quaù thieân tri thöùc cuûa chuû nghóa taân kinh vieän. Nhöng cuoái cuøng, hoï khaùc nhau trong caùc quan ñieåm veà moái lieân heä cuûa Giaùo Hoäi vôùi theá giôùi ngaøy nay. Sau Coâng Ñoàng, caùc dò bieät naøy ñaõ xaùc ñònh ra höôùng ñi ñoái nghòch nhau trong caùc khai trieån sau naøy cuûa hai ngöôøi. Trong khi Rhaner nhaán maïnh tôùi nhu caàu Giaùo Hoäi phaûi thay ñoåi ñeå höôùng tôùi vieäc côûi môû vôùi theá giôùi vaø nhöõng ai "muoán tin nhöng nghó mình khoâng theå tin", thì Ñöùc Beâneâñíctoâ ñoøi hoûi phaûi ñem Giaùo Hoäi trôû veà vôùi yù nghóa chaân thöïc cuûa Kitoâ Giaùo. Ñoái vôùi Ñöùc Beâneâñíctoâ, caùch nhieàu ngöôøi giaûi thích Coâng Ñoàng thaät khaùc xa vôùi yù höôùng chaân thöïc cuûa Coâng Ñoàng, laø phuïc höng Giaùo Hoäi ñích thöïc. Vieäc hieän nay, ngöôøi ta giaûi thích söï hôïp taùc cuûa hai ngöôøi taïi Coâng Ñoàng nhö laø moät ñoàng ñieäu hoaø hôïp toaøn dieän chæ laø haäu quaû phaùt sinh töø quan ñieåm thô moäng veà Coâng Ñoàng. Ngöôøi ta deã rôi vaøo choã coi Chuùa Thaùnh Thaàn ñaõ bieán Coâng Ñoàng thaønh moät maët traän thoáng nhaát ngay töø ñaàu, ñoäng vieân ñöôïc ña soá tham döï vieân daán thaân vaøo vieäc cuøng nhau thay ñoåi Giaùo Hoäi töø caên coäi. Tuy nhieân, caû Rahner laãn Ratzinger ñeàu caûm thaáy khoâng thoaûi maùi vôùi caùi nhìn naøy, bôûi hoï thaáy Coâng Ñoàng chæ ñoùng vai phuï trôï chöù khoâng haún laø nôi maø moïi ñaëc suûng cuûa Giaùo Hoäi ñeàu hoaït ñoäng. Ngaøy nay, khi ta coá gaéng tìm hieåu söùc sinh ñoäng taïi Coâng Ñoàng, ta caàn tôùi moät trình ñoä naøo ñoù trong yù thöùc lòch söû vaø caûm giôùi vaø neân nhôù raèng ta laøm theá laø döïa vaøo lôøi cuûa chính caùc nghò phuï. Caùc vò naøy, trong suoát thôøi gian Coâng Ñoàng, cho thaáy caùc ngaøi caûm nghieäm ñöôïc ñieàu coù theå giaûi thích laø Thaàn Khí noäi taïi (immanence of the spirit). Rahner vaø Ratzinger laø hai nhaø thaàn hoïc Ñöùc Taïi Vatican II. Chính haäu caûnh vaên hoùa naøy ñaõ tieàn ñònh ñeå hoï coù nhöõng ñaùp öùng ñaëc thuø ñoái vôùi Coâng Ñoàng vaø caùc vaán ñeà cuûa noù. Hình nhö Rahner raát yù thöùc ñöôïc chuû tröông giaûi thích ñaëc thuø naøy, trong khi Ñöùc Beâneâñíctoâ, cho tôùi nay, vaãn nhaán maïnh tôùi tính thöôïng ñaúng cuûa neàn thaàn hoïc La Tinh, phaàn lôùn chòu aûnh höôûng cuûa Thaùnh Augustinoâ.
Veà phöông dieän naøy, Ñöùc Beâneâñíctoâ raát ñuùng; khoâng phaûi ngaøi laø ngöôøi thay ñoåi. Ñieàu thuùc ñaåy neàn thaàn hoïc cuûa ngaøi khoâng phaûi laø loøng can ñaûm vaø tín thaùc raát ñaëc tröng nôi Rhaner, maø ñuùng ra laø moái lo ngaïi, lo ngaïi raèng Giaùo Hoäi coù theå laâm vaøo moät höôùng ñi sai laàm, quaù thieân veà traàn theá. Ratzinger, vì theá, ñaõ ñöa ra caùc bieän phaùp nghieâm ngaët ñeå duy trì nguyeân traïng vaø trôû veà vôùi moät Giaùo Hoäi taâm linh hôn. Caùc bieán coá naêm 1968 coù theå ñoùng moät vai troø xuùc taùc naøo ñoù, nhöng chaéc chaén khoâng phaûi nguoàn goác cho chuû tröông haäu coâng ñoàng cuûa ngaøi. Rahner, ngöôïc laïi, coi thay ñoåi nhö ñieàu coát yeáu cuûa baát cöù truyeàn thoáng lieân tuïc naøo. Thaønh thöû, caùc quan ñieåm cuûa ngaøi veà Giaùo Hoäi hoïc vaãn kinh qua vieäc taùi leân khuoân khoâng ngöøng. Ngöôøi ta chæ caàn nhôù tröôùc Coâng Ñoàng, duø vaãn quaû quyeát tính hôïp ñoaøn, nhöng tính daân chuû trong Giaùo Hoäi laø ñieàu Rhaner chöa bao giôø nghó tôùi. Tuy nhieân, sau naøy, ngaøi raát thích yù nieäm daân chuû, cho duø chæ laø moät yù nieäm, vaø raát saün saøng ñi quaù nhöõng gì ngaøi voán suy nghó hoài naêm 1962.
Neáu moät trong hai ngöôøi ñaõ kinh qua moät hoài höôùng saâu xa vaø thay ñoåi ñaùng keå, thì ngöôøi ñoù haún laø Rahner. Vaø con ñöôøng Ñamaùt cuûa ngaøi chính laø Coâng Ñoàng Vatican II. Duø sao, thieån nghó seõ khoâng coâng baèng neáu ta giaûn löôïc Ratzinger, moät nhaø thaàn hoïc saâu saéc vaø thoâng minh, chæ coøn laø moät chính khaùch ham quyeàn. Caùc quan taâm cuûa ngaøi raát chaân thöïc vaø phaùt xuaát taän ñaùy loøng. Nhöng vieäc hoï ñoái nghòch nhau veà nhöõng gì phaùt xuaát töø Vatican II thöïc ra vaãn chöa phaûi laø moät taän ñieåm, nhö chính Rahner nhaán maïnh, maø chæ laø moät quaù ñoä höôùng tôùi moät ñieàu gì môùi meû. Coâng Ñoàng coù leõ cuõng khoâng döï öùng ñöôïc ñaâu laø phaûn öùng ñoái vôùi caùc quyeát ñònh cuûa mình vaø chính noù cuõng laøm cho vieäc nhaän ñònh ñuùng sai cuûa haäu theá khoù khaên hôn. Nhöng xeùt cho cuøng, noù ñaõ giuùp Giaùo Hoäi moät laàn nöõa böôùc maïnh vaøo theá giôùi vaø tích cöïc daán thaân cho Nöôùc Trôøi.
(Vieát theo Oliver Putz, "I Did Not Change; They Did!" Joseph Ratzinger, Karl Rahner and the Second Vatican Council, http://www.academia.edu/470398/)
Vuõ Vaên An