Taây Phöông hoaøi nieäm quaù khöù
Ñoâng Phöông höôùng tôùi töông lai
Taây Phöông hoaøi nieäm quaù khöù. Ñoâng Phöông höôùng tôùi töông lai.
Roma (Avvenire 28-11-2012; Vat. 18-12-2012) - Phoûng vaán nhaø baùo Jean-Claude Guillebaud.
Môùi ñaây oâng Jean-Claude Guillebaud, giaùm ñoác nhaø xuaát baûn Areneùs, ñaõ cho phaùt haønh cuoán saùch töïa ñeà "Moät cuoäc soáng khaùc laø coù theå. Laøm theá naøo ñeå tìm laïi ñöôïc nieàm hy voïng?". Trong saùch oâng ñöa ra moät vaøi nhaän xeùt veà xaõ hoäi Taây AÂu. Ñoái vôùi oâng, AÂu chaâu laø moät luïc ñòa quùa giaø nua, maát thôøi giôø ñeå töôûng nieäm "caùi vó ñaïi" ñaõ qua, trong khi Ñoâng Phöông treû trung höôùng tôùi töông lai vaø ñaày sinh ñoäng. OÂng cuõng pheâ bình moät soá caùc loãi laàm cuûa caùc chính quyeàn AÂu chaâu, trong ñoù coù vieäc ñeå cho mình bò laây nhieãm bôûi caùi luaän lyù cuûa chuû thuyeát tö baûn anglosaxon. OÂng vieát: "Ñaùng lyù ra AÂu chaâu ñaõ phaûi cho pheùp chuùng ta baûo veä vieäc giaûi thích neàn kinh teá thò tröôøng nhö lyù thuyeát ñaõ ñöôïc ñöa ra hoài thaäp nieâm 1920 vôùi muïc ñích che chôû, taùi phaân phoái theo lyù töôûng xaõ hoäi daân chuû. Coù caùc laàn khaùc toâi ñaõ noùi veà moät "chuû thuyeát tö baûn theo kieåu cuûa Ñöùc sau Ñeä nhò theá chieán" vaø neàn kinh teá xaõ hoäi thò tröôøng, coù lyù ñeå choáng laïi chuû thuyeát tö baûn kieåu anglosaxon. Theá maø qua UÛy ban Bruxelles neàn xaõ hoäi daân chuû aâu chaâu ñaõ mau choùng bò oâ nhieãm bôûi caùi luaän lyù anglosaxon. Thay vì che chôû chuùng ta choáng laïi aûnh höôûng cuûa beân kia bôø ñaïi döông, thò vieäc xaây döïng aâu chaâu ñaõ trôû thaønh con ngöïa thaønh Troies vaø ñaõ ñöa "kieåu maãu aáy" vaøo AÂu chaâu nhö laø buoân laäu vaäy".
OÂng Jean-Claude Guillebaud sinh naêm 1944 taïi Alger, thuû ñoâ Algerie, laø nhaø baùo coâng giaùo, vaên só, chuyeân vieân dieãn thuyeát vaø laø kitoâ höõu chieán ñaáu. Ban ñaàu oâng laøm vieäc cho nhaät baùo "Sud Ouest", sau ñoù laøm phoùng vieân chieán tröôøng trong hai möôi naêm cho nhaät baùo coù khuynh höôùng raát ñôøi "Le Monde", cuõng nhö coäng taùc vôùi nhaät baùo "Nouvel Observateur". OÂng cuõng ñaõ höôùng daãn nhoùm "Caùc phoùng vieân voâ bieân giôùi", vaø laø thaønh vieân cuûa toå chöùc "Phaùp Phoái hôïp cho Thaäp nieân cuûa neàn vaên hoùa hoøa bình vaø khoâng baïo löïc". OÂng cuõng ñaëc traùch muïc kyù söï haøng tuaàn veà cuoäc soáng cuûa giôùi truyeàn thoâng trong trang boå tuùc truyeàn hình cuûa nhaät baùo "Nouvel Observateur" môùi, vaø töø naêm 2010 oâng thay theá nhaø baùo Jacques Julliard trong vai troø phaùt haønh nhaät baùo naøy. Ngoaøi ra oâng Guillebaud cuõng ñaëc traùch kyù söï quan saùt cuoäc soáng chính trò Phaùp cho tuaàn san coâng giaùo "La Vie". Töø naêm 2008 oâng cuõng laø thaønh vieân Ban coá vaán kieåm soaùt nhoùm aán loaùt "Bayard". Trong tö caùch laø giaùm ñoác nhaø xuaát baûn "Seuil", oâng ñaõ coù dòp tieáp xuùc vôùi nhieàu nhaân vaät noåi tieáng cuûa neàn vaên hoùa Phaùp nhö Reneù Girard, Michel Serres, Edgar Morin, Reùgis Debray vv... OÂng laø moät tieáng noùi ñaëc thuø vaø ôû ngoaøi caùc löôïc ñoà cuûa neàn vaên hoùa AÂu chaâu.
OÂng Jean-Claude Guillebaud laø taùc giaû cuûa treân 20 cuoán saùch. Laø ngöôøi ñaõ khoâng soáng ñöùc tin vaø ñaõ chæ taùi khaùm phaù ra kho taøng ñöùc tin cuûa mình maõi sau naøy, oâng ñaõ vieát cuoán "Toâi ñaõ taùi trôû thaønh tín höõu kitoâ nhö theá naøo" (2007). Trong caùc phaùn ñoaùn cuûa mình oâng luoân duy trì ñöôïc söï saùng suoát khieán cho Ñöùc Hoàng Y Joseph Ratzinger raát bò aán töôïng, khi noùi veà cuoán saùch "Nguyeân taéc cuûa nhaân baûn tính" cuûa oâng (2001).
Trong soá caùc taùc phaåm cuûa oâng coù caùc cuoán nhö: "Charban-Delmas, hay ngheä thuaät haïnh phuùc trong chính trò" (1969); "Caùc ngaøy kinh khuûng cuûa nöôùc Israel" (1974); "Caùc hoa giaáy cuûa Ñeá quoác" (1975) "Caùc naêm moà coâi 1968-1978" (1978); "Moät chuyeán du haønh AÙ chaâu" (1980); "Moät chuyeán du haønh Ñaïi döông chaâu" (1980); "Chuyeán du haønh Keùren" (1988): giaûi thöôûng Roger Nimier; "Ngoïn ñoài cuûa caùc thieân thaàn: Trôû veà Vieät Nam vôùi Raymond Depardon" (1990); "Söï phaûn boäi cuûa aùnh saùng: ñieàu tra veà söï hoãn loaïn ngaøy nay" (1995): giaûi thöôûng Jean Jacques Rousseau; "Söï chuyeân cheá cuûa laïc thuù" (1998): giaûi thöôûng Renaudot Essai; "Vieäc taùi thaønh laäp theá giôùi" 1999); "Nguyeân taéc cuûa nhaân baûn tính" (2001): giaûi thöôûng Tieåu luaän aâu chaâu Charles Veillon; "Tinh thaàn cuûa nôi choán" (2002); "Muøi vò cuûa töông lai" (2003); "Söùc maïnh cuûa xaùc tín: chuùng ta coù theå tin vaøo caùi gì?" (2005); "Söï laãn loän caùc giaù trò" (2009); "Khôûi ñaàu moät theá giôùi" (2008); "Hoï ñaõ cheát voâ ích sao: moät nöûa theá kyû cuûa caùc vuï aùm saùt chính trò" cuøng vieát vôùi Jean Lacouture (2010); "Cuoäc ñôøi soáng ñoäng" (2011); "Ham thích töông lai" (2011); "Moät ñôøi soáng khaùc laø coù theå" (2012).
Sau ñaây chuùng toâi xin göûi tôùi quùy vò vaø caùc baïn baøi phoûng vaán nhaø baùo kieâm nhaø xuaát baûn Jean-Claude Guillebaud veà cuoán saùch noùi treân, do phoùng vieân Lorenzo Fazzini cuûa nhaät baùo Töông Lai, cô quan ngoân luaän cuûa Hoäi Ñoàng Giaùm Muïc Italia, thöïc hieän, soá ra ngaøy 28 thaùng 11 naêm 2012.
Hoûi: Thöa oâng Guillebaud, oâng khaúng ñònh raèng ñaõ tìm thaáy nhieàu "tieán boä" taïi AÙ chaâu hôn laø beân AÂu chaâu. Nhöng maø trong ñaïi luïc "vaøng" naøy caùc quyeàn con ngöôøi nhö töï do toân giaùo, töï ño ngoân luaän, töï do tö töôûng vv... ñaõ khoâng ñöôïc baûo ñaûm khaép nôi. Nhö vaäy thì phaûi cho kieåu noùi "tieán boä" yù nghóa naøo ñaây?
Ñaùp: Toâi bieát raèng trong ña soá caùc quoác gia AÙ chaâu nhö Trung Quoác, Vieät Nam, Singapore, Malaysia vv... vieäc toân troïng caùc quyeàn con ngöôøi khoâng ñöôïc baûo ñaûm moät caùch hoaøn toaøn, vaø coøn raát xa neàn daân chuû. Chaúng haïn nhö treân bình dieän chính trò Trung Quoác vaø Vieät Nam vaãn coøn bò cai trò bôûi caùc ngöôøi laõnh ñaïo coäng saûn "kieåu coå huû", ít toân troïng quyeàn töï do vaø phaåm giaù con ngöôøi. Tuy nhieân, neáu caùc quyeàn bính cuûa hoï bò xô cöùng vaø ñoäc taøi, thì caùc xaõ hoäi daân söï cuûa hai nöôùc naøy laïi raát naêng ñoäng, coù oùc saùng taïo vaø tích cöïc. Hoï soáng theo tieát nhòp cuûa cheá ñoä sieâu tö baûn, cuõng saùng taïo vaø höôùng tôùi töông lai, höôùng tôùi "döï aùn" theo nghóa baûn theå hoïc cuûa töø naøy. Ñeå laáy laïi kieåu noùi cuûa nhaø xaõ hoäi hoïc Ñöùc Max Weber, "söï ham thích töông lai" trong thôøi gian raát laâu ñaõ laø ñaëc tính cuûa neàn vaên hoùa AÂu chaâu, laø ñieàu ñaõ cho pheùp AÂu chaâu roài Taây Phöông nhaäp theå söï tieán boä vaø tính taân thôøi.
Ngaøy nay AÂu chaâu coáng hieán cho ngöôøi ta caùi caûm töôûng laø ñaõ trôû thaønh moät luïc ñòa meät moûi, khoâng nieàm hy voïng, bò nhoát trong caùi loàng cuûa söï "hoaøi nieäm quùa khöù vó ñaïi" cuûa mình.
Hoûi: OÂng coù theå ñöa ra caùc thí duï naøo ñeå haäu thuaãn cho xaùc tín naøy hay khoâng?
Ñaùp: Ngöôøi aâu chaâu chuùng toâi maát thôøi giôø "töôûng nhôù" caùc söï vaät, höôùng veà quùa khöù hôn laø höôùng tôùi töông lai. Ngaøy xöa thì Trung Quoác ñaõ laø chuyeân vieân vieäc töôûng nieäm naøy: Trung Quoác coá cöïu vaø giaàu vaên minh baát ñoäng trong vieäc töï cöû haønh chính mình, nhö trieát gia taân tieán Liang Shuming, ngöôøi ñaõ pheâ bình neàn vaên hoùa cuûa oâng, ñaõ ghi nhaän hoài naêm 1920. Ngaøy nay Trung Quoác tieán tôùi, trong khi AÂu chaâu baát ñoäng. Chính vì theá maø trong cuoán saùch cuûa toâi toâi khaúng ñònh, vôùi moät chuùt khieâu khích, raèng ngöôøi Taàu "taây aâu" hôn ngöôøi aâu chaâu chuùng toâi, hoï bieán thaønh nhöõng ngöôøi ñang moïc: Ñoâng phöông phía maët trôøi moïc; trong khi chuùng toâi laïi trôû thaønh nhöõng ngöôøi ñang lu môø ñi: Taây phöông phía maët trôøi laën.
Hoûi: Thöa oâng Guillebaud, oâng coù caùc lôøi leõ tranh luaän vôùi caùc trieát gia theo phaùi "taân khaéc kyû" nhö oâng Andreù Compte-Sponville, vaø ña soá hoï khoâng phaûi chæ ôû Phaùp. OÂng laáy khoaûng caùch vôùi thaùi ñoä "bò haáp daãn maø hoï coù ñoái vôùi söï khoân ngoan". Taïi sao vaäy?
Ñaùp: Toâi toân troïng oâng Compte-Sponville chöù, vaø nhieàu laàn toâi ñaõ ñoái thoaïi vôùi oâng tröôùc coâng chuùng. Treân nhaät baùo "La Croix" chuùng toâi cuõng ñaõ laøm moät cuoäc phoûng vaán tay ñoâi. Nhöng toâi trieät ñeå khoâng ñoàng yù vôùi oâng ta veà yù nieäm hy voïng. Trong nhieàu saùch khaùc nhau oâng aáy toá caùo nieàm hy voïng baèng caùch trình baày noù nhö laø thò tröôøng baùn boït. OÂng cho raèng taïi sao laïi phaûi dôøi laïi tôùi ngaøy mai moät nieàm haïnh phuùc hay moät thuù vui, maø ngöôøi ta coù theå soáng ngay laäp töùc trong hieän taïi? Döôùi maét cuûa oâng nieàm hy voïng hoaït ñoäng nhö nhö moät caùi thay theá di chuyeån moät caùi gì ñoù cuûa hieän taïi, moät caùi gì roát cuïc laø voâ ích. Nhöng toâi tin laø oâng ta laàm. Coù moät laàn toâi cöôøi vaø noùi vôùi oâng ta raèng moät ngöôøi cöïu coäng saûn nhö oâng maø laïi ñaõ khoâng ñoïc thaùnh Agostino ñuû.
Hoûi: Taïi sao vaäy thöa oâng?
Ñaùp: Bôûi vì thaùnh Agostino ñaõ nhaéc nhôû raèng nieàm hy voïng chaéc chaén lieân quan tôùi töông lai, nhöng noù soáng trong hieän taïi. Noùi caùch khaùc, thay vì laáy ñi caùi gì cuûa hieän taïi, thì nieàm hy voïng laïi boû theâm caùi gì vaøo cho noù. Vaø ñaøng khaùc chuùng ta bieát raát roõ laø moät caù nhaân hay moät xaõ hoäi hy voïng thì haïnh phuùc raát nhieàu hôn laø moät caù nhaân vaø moät xaõ hoäi thaát voïng. Neáu ngöôøi ta theo kieåu lyù luaän cuûa oâng Compte-Sponville, thì ñieàu naøy phaûi ngöôïc laïi.
Hoûi: Giaùo Hoäi Coâng Giaùo taïi Phaùp hieän nay ra sao? Taïi Strasbourg nguyeät san "Ñôøi soáng" ñaõ toå chöùc moät ñaïi hoäi, trong ñoù caùc tham döï vieân ñaõ duyeät xeùt caùc tình traïng chung cuûa Kitoâ giaùo AÂu chaâu. Coù caùc daáu hieäu hy voïng naøo khoâng thöa oâng?
Ñaùp: Toâi xaùc tín laø coù. Chuùng toâi ñang soáng trong moät tình traïng maâu thuaãn. Xaõ hoäi Phaùp xem ra ngaøy caøng bò tuïc hoùa vaø ngoaïi giaùo hôn. Cô caáu coâng giaùo xem ra bò khuûng hoaûng hôn bao giôø heát, nhöng ñoàng thôøi ngöôøi ta cuõng caûm thaáy moät söï khao khaùt tinh thaàn, caû nôi giôùi treû. Toâi xin noùi theâm raèng hieän töôïng naøy xem ra khoâng chæ haïn heïp trong nöôùc Phaùp maø thoâi, cuõng khoâng chæ coù ôû AÂu chaâu. Toâi thöôøng du haønh ñaây ñoù vì coâng vieäc laø phoùng vieân baùo chí, vaø toâi nhaän thaáy cuøng ñieàu ñoù taïi Phi chaâu, AÙ chaâu vaø caû taïi caùc nöôùc cöïu coäng saûn Ñoâng aâu nöõa. Khoâng ai coù theå noùi caùi gì seõ naûy sinh ra töø hieän töôïng "söï trôû laïi naøy cuûa toân giaùo". Cuõng coù theå xaûy ra ñieàu teä haïi hôn nöõa. Nhöng coù moät ñieàu chaéc chaén: nhö nhaø nhaân chuûng hoïc Clifford Geertz, qua ñôøi naêm 2006, ñaõ khaúng ñònh: "caâu hoûi toân giaùo" khoâng ôû sau löng chuùng ta, nhöng ôû phía tröôùc chuùng ta: noù laø "moät ñoái töôïng cuûa töông lai".
(Avvenire 28-11-2012)
Linh Tieán Khaûi
(Radio Vatican)