Ngaøy quoác teá choáng naïn tra taán
Ngaøy quoác teá choáng naïn tra taán.
Vatican (RG 25-6-2012; Vat. 26-6-2012) - Thöù ba 26 thaùng 6 naêm 2012 laø Ngaøy quoác teá choáng naïn tra taán. Ngaøy naøy ñaõ do Lieân Hieäp Quoác thaønh laäp naêm 1987, töùc caùch ñaây 25 naêm, ñeå gaây yù thöùc cho ngöôøi daân theá giôùi ñoái vôùi moät teä naïn kinh khuûng vaãn coøn ñöôïc duy trì taïi nhieàu nöôùc, maëc duø ñaõ coù luaät caám. Muïc ñích cuûa ngaøy naøy cuõng laø ñeå toû tình lieân ñôùi vôùi haøng chuïc trieäu naïn nhaân bò tra taán, hay bò ñoái xöû taøn aùc voâ nhaân vaø haï nhuïc phaåm giaù con ngöôøi. Ngoaøi ra, Ngaøy quoác teá choáng naïn tra taán ñaõ ñöôïc Lieân Hieäp Quoác thaønh laäp ñeå taùi khaúng ñònh quyeàn bình ñaúng vaø caùc quyeàn baát khaû xaâm phaïm cuûa con ngöôøi, laø neàn taûng cuûa töï do, coâng baèng vaø hoøa bình treân theá giôùi.
Tra taán laø moät toäi phaïm choáng laïi nhaân loaïi vaø neàn daân chuû, vì noù xuùc phaïm tôùi caùc quyeàn con ngöôøi vaø taøn aùc khoâng tha ai, keå caû caùc treû em, nhö caùc bieán coá xaûy ra môùi ñaây beân Siria ñaõ minh chöùng. Noù laø moät toäi phaïm xaûy ra taïi caùc nöôùc ñang bò xaâu xeù vì chieán tranh xung khaéc, hay bò cai trò bôûi caùc cheá ñoä ñoäc taøi, vaø caû trong caùc nöôùc vieän côù "an ninh quoác gia" ñeå duy trì hay dung thöù cho toäi tra taán. "An ninh quoác gia" laø côù ñöôïc caùc chính quyeàn ñoäc taøi thöôøng xuyeân ñöa ra ñeå baét bôù vaø baùch haïi caùc ngöôøi baát ñoàng chính kieán, hay ñeå tieâu dieät baát cöù ai maø hoï coi laø nguy hieåm cho quyeàn löïc ñoäc taøi cuûa hoï. Toäi danh raát mô hoà cuûa caùc naïn nhaân luoân luoân laø "vi phaïm luaät leä an ninh quoác gia, gaây roái loaïn vaø phaù hoaïi tình ñoaøn keát daân toäc". Mô hoà nhöng quùa dö ñuû ñeå bò keát aùn vaø nhoát tuø haøng chuïc naêm, maëc duø hoï chaúng coù toäi vaï gì. Ñieån hình nhö trong tröôøng hôïp cuûa caùc nöôùc coøn ñang bò cheá ñoä coäng saûn cai trò nhö Trung Quoác, Baéc Haøn, Cuba vaø Vieät Nam. Trong caùc cheá ñoäc taøi ñaûng trò naøy, nhaø nöôùc khoâng chæ tra taán caùc tuø nhaân, maø "tra taán nhaân daân toaøn nöôùc" vôùi chính saùch gian doái, löøa ñaûo "noùi moät ñaøng laøm moät neûo", quanh naêm ngaøy thaùng töø trung öông tôùi ñòa phöông; vôùi chuû tröông ngu daân, nhoài soï, leøo laùi ñoäc quyeàn huy ñoäng toaøn löïc truyeàn thoâng boùp meùo söï thaät. Khoâng chæ baèng loøng vôùi vieäc "noâ leä hoùa toaøn daân" baèng caùch töôùc ñoaït heát moïi quyeàn töï do cuûa hoï, vôùi caùc baùo ñaøi vaø truyeàn hình noâ leä moät chieàu nhaø nöôùc lieân læ "tra taán tinh thaàn vaø taâm lyù nhaân daân toaøn nöôùc", heát thaäp nieân naøy sang thaäp nieân khaùc.
Thoáng keâ naêm 2011 cuûa toå chöùc AÂn xaù quoác teá cho bieát treân theá giôùi vaãn coøn coù 101 quoác gia thi haønh tra taán, vaø trong nhieàu tröôøng hôïp laø choáng laïi nhöõng ai tham gia caùc cuoäc bieåu tình choáng chính quyeàn. Ñieàu 1 cuûa Tuyeân ngoân choáng tra taán cuûa Lieân Hieäp Quoác coâng boá naêm 1984 nhaéc cho moïi ngöôøi bieát ñaây laø "moät haønh ñoäng, qua ñoù ngöôøi ta coá yù gaây ra ñau ñôùn hay khoå sôû maïnh meõ theå lyù hay taâm thaàn cho moät ngöôøi, nhaèm laáy tin töùc hay caùc lôøi khai thuù ñeå tröøng phaït hay ñe doïa hoï". Ñaõ coù 145 nöôùc pheâ chuaån tuyeân ngoân naøy trong ñoù coù Italia, nhöng cho tôùi nay 21 naêm sau khi kyù nhaän chính quyeàn Italia vaãn chöa ñöa ra luaät choáng naïn tra taán.
Moät soá ñoâng caùc naïn nhaân cuûa tra taán laø ngöôøi tò naïn. Thoáng keâ cuûa UÛy ban Italia ñaëc traùch ngöôøi tò naïn, töø 16 naêm qua chuyeân phoái hôïp caùc döï aùn tieáp ñoùn vaø saên soùc ngöôøi tò naïn, cho bieát cöù 4 ngöôøi tò naïn thì coù moät ngöôøi laø naïn nhaân cuûa tra taán. Nhaân Ngaøy quoác teá choáng naïn tra taán, chieàu 25 thaùng 6 naêm 2012 UÛy ban ñaõ toå chöùc moät buoåi trình dieãn kòch ngheä do caùc ngöôøi tò naïn ñaûm traùch taïi raïp haùt Quirino ôû Roma. Cuõng ñaõ coù caùc cuoäc ñoát ñuoác bieåu tình taïi nhieàu nôi.
Sau ñaây chuùng toâi xin göûi tôùi quùy vò vaø caùc baïn moát soá nhaän ñònh cuûa ba Fiorella Rathaus, ñaëc traùch UÛy ban Italia veà ngöôøi tò naïn, veà caùc döï aùn trôï giuùp caùc naïn nhaân cuûa teä naïn tra taán.
Hoûi: Thöa baø, xin baø cho bieát moät vaøi nhaän ñònh vaø kinh nghieäm cuûa baø ñoái vôùi caùc naïn nhaân cuûa teä naïn tra taán.
Ñaùp: Ngöôøi bò tra taán thöôøng laø moät ngöôøi ñaõ bò ñaùnh ñaäp treân thaân xaùc, nhöng cuõng raát thöôøng khi bò ñaùnh ñaäp trong taâm thaàn nöõa, vì theá chuùng toâi thích noùi tôùi caùc "veát thöông voâ bình". Ñoù laø moät ngöôøi ñaõ bò ñaùnh ñaäp ñeå khai thaùc tin töùc vaø bò baét buoäc phaûi coäng taùc, nhöng cuõng nhieàu khi laø ñeå cho naïn nhaân hay coäng ñoaøn maø naïn nhaân laø thaønh phaàn phaûi thinh laëng. Vì theá chuùng ta coù theå noùi raèng tra taán laø moät phöông theá, qua ñoù ngöôøi ta tìm caùch bòt mieäng baát cöù ai choáng ñoái quyeàn bính ñang cai trò baèng baát cöù caùch naøo. Tra taán laø caùi gì nhaém huûy dieät caên tính saâu xa cuûa ngöôøi bò tra taán. Vaø raát tieác noù laø ñieàu cuõng ñöôïc thi haønh taïi caùc nöôùc maø chuùng ta cho laø daân chuû nöõa. Tuyeät ñoái noù khoâng phaûi chæ laø moät hieän töôïng xaûy ra trong nhöõng tröôøng hôïp quùa quaét, hay trong caùc cheá ñoä ñoäc taøi; vaø trong caùc naêm trôû laïi ñaây chuùng ñaõ chöùng minh cho thaáy moät caùch toû töôøng nhö vaäy.
Hoûi: Thöa ba, naïn tra taán cuõng laø teä naïn lieân quan tôùi phaùi tính. Trong soá caùc naïn nhaân cuõng coù nhieàu phuï nöõ, coù ñuùng theá khoâng?
Ñaùp: Ñuùng vaäy. Vaø treân nöõ giôùi thì naïn tra taán luoân luoân ñöôïc thi haønh qua vieäc haõm hieáp hoï. Caùc söï kieän ñaõ xaûy ra taïi cöïu Yugoslavi ñaõ ñaäy cho chuùng ta bieàt raèng haõm hieáp phuï nöõ laø moät "duïng cuï chieán tranh ñích thöïc". Treân thaân theå cuûa ngöôøi ñaøn baø ngöôøi ta gaây chieán giöõa nam giôùi, trong moät caùch thöùc naøo ñoù. Ñaây laø moät teä naïn theâ thaûm khoâng chæ xaûy ra taïi cöïu Yugoslavi, maø cuõng ñaõ xaûy ra taïi Rwuanda treân caùc phuï nöõ Tutsi. Cho tôùi nay chuùng ta ñaõ ñeà caäp tôùi söï kieän phuï nöõ bò söû duïng ñeå taán coâng coäng ñoaøn nam giôùi, nhöng thaät ra noù cuõng lieân quan tôùi phuï nöõ daán thaân trong laõnh vöïc chính trò hay trong caùc laõnh vöïc khaùc. Trong caùc tröôøng hôïp naøy phuï nöõ bò baùch haïi bôûi caùc lyù do khaùc, vaø tra taán luoân luoân vaø caàn thieát laø hình thöùc haõm hieáp.
Hoûi: Caùc naïn nhaân maø UÛy ban cuûa quùy vò trôï giuùp ñeán töø caùc nöôùc naøo treân theá giôùi thöa baø?
Ñaùp: UÛy ban Italia ñaëc traùch ngöôøi tò naïn thöôøng gaëp gôõ caùc naïn nhaân ñeán töø Phi chaâu. Tuy nhieân cuõng caàn phaûi noùi raèng tai Italia chaúng haïn, caùc ngöôøi ñeán töø chaâu Myõ Latinh xin tò naïn khaù hieám. Vì theá toâi khoâng muoán ñöa ra moät keát luaän chung thöïc söï chuù yù tôùi tình hình xaûy ra treân theá giôùi. Chuùng ta bieát raèng taïi hôn 100 quoác gia naïn tra taán raát laø phoå bieán, vaø ñoù laø ñieàu khieán cho chuùng toâi lo laéng. Naïn tra taán cuõng ñöôïc söû duïng taïi caùc nöôùc noåi tieáng laø "daân chuû", vì theá toâi traùnh ñònh nghóa caùc quoác gia toát caùc quoác gia xaáu. Theo kinh nghieäm cuûa chuùng toâi, chuùng toâi coù nhieàu naïn nhaân ñeán töø caùc nöôùc nhö Coâte d' Ivoire, Coäng hoøa daân chuû Congo, laø quoác gia bò noäi chieán taøn phaù töø bao nhieâu naêm nay, vaø laø nôi ñaõ xaûy ra caùc vuï tra taán vaø baïo löïc vöôït ngoaøi moïi tieâu chuaån vaø quy chieáu coù theå coù. Theà roài cuõng coù caùc kinh nghieäm toät cuøng cuûa caùc naïn nhaân ñeán töø caùc nöôùc nhö Afghanistan, moät quoác gia bò chieán tranh taøn phaù. Roài cuõng coøn coù Somalia nöõa. Thaät khoù maø chæ cho thaáy ñaâu laø ñaàu vaø ñaâu laø cuoái cuûa danh saùch. Môùi ñaây chuùng toâi ñaõ tieáp nhaän nhieàu ngöôøi ñeán töø Eritrea, hoï ñaõ bò tra taán taïi queâ höông ñaát nöôùc cuûa hoï, vaø cuõng bò tra taán trong cuoäc haønh trình, roài trong thôøi gian soáng trong caùc traïi giam beân Libia nöõa.
Hoûi: Thöa baø Rathaus, coù yeáu toá naøo chung cho taát caû caùc naïn nhaân qua tôùi Italia khoâng: hoï hoaøn toaøn bò taøn phaù, hay caên tính cuûa hoï bò huûy hoaïi?
Ñaùp: Vaâng, tuyeät ñoái laø nhö theá. Ñieàu xaûy ra nhö phaûn öùng töø con ngöôøi cuûa hoï boäc loä ra ngoaøi laø söï "buøng noå taâm linh". Vaø ñaáy laø muïc ñích maø naïn tra taán nhaém tôùi: ñoù laø huûy dieät caên tính saâu xa cuûa con ngöôøi hoï. Chuùng toâi töøng troâng thaáy nhöõng ngöôøi gaëp caùc khoù khaên cuøng cöïc. Nhìn thaáy söï döõ moät caùch caän keà nhö vaäy, söï döõ nhaäp theå, söï döõ maø moät ngöôøi coá yù laøm cho moät ngöôøi khaùc, laø moät kinh nghieäm tuyeät ñoái khoâng theå naøo taû noåi. Toâi phaûi noùi raèng ñoù laø moät kinh nghieäm, maø ñoái vôùi caû chuùng toâi laø nhöõng ngöôøi nghe keå laïi caùc chuyeän khaùc nhau, noù cuõng taøn phaù vaø khoâng theå keå ñöôïc. Thaät ra, chuùng ta thöû tìm caùc töø cuûa con ngöôøi ñeå böôùc vaøo trong moät laõnh vöïc khoâng coøn tí gì laø nhaân baûn nöõa, maø chæ coøn laø voâ nhaân thuaàn tuùy maø thoâi.
Hoûi: Trong caùc naêm qua, töùc töø hôn 15 naêm qua, UÛy ban Italia ñaëc traùch ngöôøi tò naïn ñaõ ñeà ra moät loaït caùc hoaït ñoäng nhaèm naâng ñôõ caùc anh chò em naïn nhaân cuûa tra taán: töø trôï giuùp phaùp lyù cho tôùi trôï giuùp taâm lyù vv... Theá thì coù khaû theá phuïc hoài naøo cho caùc naïn nhaân hay khoâng thöa baø?
Ñaùp: Taïi nhöõng nôi vieäc trôï giuùp ñöôïc thöïc hieän sôùm, thì chaéc chaén coù caùc khaû theå phuïc hoài. Tra taán nhaém taøn phaù caên tính saâu xa cuûa baûn vò con ngöôøi. Nhieäm vuï cuûa chuùng toâi laø taùi laäp cho baûn vò cuûa hoï taát caû nhöõng gì coù theå giuùp hoï hoài phuïc caùc maûnh caên tính ñaõ bò xeù raùch vaø huûy dieät ñoù, taát caû nhöõng gì coù theå giuùp caùc naïn nhaân noái keát laïi caùc maûnh caên tính bò gaãy vuïn aáy. Taïi nhöõng nôi coù theå can thieäp moät caùch mau choùng trong vieäc saên soùc y teá vaø taâm lyù, thì coù söï thaønh coâng ñoái vôùi caùc khaû naêng hoài phuïc moät caùch roõ raøng. Chuùng laø caùc veát thöông beân trong, bò choân vuøi ñaâu ñoù trong taâm trí, vaø nguy cô ñoù laø chuùng coù theå taùi xuaát hieän. Maëc ñaàu vaäy, coù theå thaønh coâng trong vieäc ñaït tôùi moät möùc ñoä soáng ñöùng ñaén naøo ñoù, vaø chuùng toâi phaûi nhaém tôùi vieäc ñaït möùc ñoä aáy. Noùi ñeán chuyeän laønh hoaøn toaøn laø ñieàu hôi lyù thuyeát. Nhöng chaéc chaén laø chuùng toâi trôï giuùp caùc naïn nhaân trong caùc loä trình hoài phuïc khieán cho chuùng toâi phaûi nín thôû, sau 15 naêm hoaït ñoäng; vaø cuõng raát may laø chuùng trao traû cho chuùng toâi caùc caûm xuùc neàn taûng saâu ñaäm cuûa con ngöôøi.
(RG 25-6-2012)
Linh Tieán Khaûi
(Radio Vatican)