Tình hình chính trò xaõ hoäi
vaø toân giaùo nöôùc Coâte d'Ivoire
Tình hình chính trò xaõ hoäi vaø toân giaùo nöôùc Coâte d'Ivoire.
Moät soá nhaän ñònh cuûa Linh Muïc Antonio Mussi, thöøa sai ngöôøi YÙ.
Coâte d'Ivoire (RG 12-12-2011) - Ngaøy 11 thaùng 12 naêm 2011 caùc cuoäc boû phieáu haønh phaùp ñaõ dieãn ra töông ñoái an bình trong moïi thaønh phoá nöôùc Coâte d'Ivoire. Ñaây laø cuoäc boû phieáu haønh phaùp ñaàu tieân keå töø hôn moät thaäp nieân qua.
Maëc duø soá ngöôøi ñi boû phieáu thaáp hôn cuoäc baàu cöû toång thoáng dieãn ra hoài naêm 2010 vôùi con soá cöû tri ñaït kyû luïc laø 70% treân toång soá hôn 5 trieäu cöû tri, Lieân minh cuûa toång thoáng Alassane Ouattara chaéc chaén seõ ñaït ña soá phieáu.
OÂng Siriki Traoreù, ñaëc traùch ñòa ñieåm boû phieáu Yopougon, laø moät khu phoá coù ngöôøi daân phoø cöïu toång thoáng Laurent Gbagbo, cho bieát ñaõ chæ coù khoaûng 35-40% cöû tri ñi boû phieáu, nhöng vaãn cao hôn cuoäc ñaàu phieáu hoài naêm 2000 vôùi 30% soá cöû tri. Bình luaän veà bieán coá naøy, oâng Bert Koenders, ñaïi dieän Toång thö kyù Lieân Hieäp Quoác ñaëc traùch Coâte d'Ivoire, cho bieát noùi chung cuoäc ñaàu phieáu ñaõ dieãn ra bình an trong caùc ñòa ñieåm boû phieáu ôû thuû ñoâ Abijan cuõng nhö taïi caùc nôi khaùc trong nöôùc.
Ban ñaàu "Maët traän nhaân daân Coâte d'Ivoire" cuûa cöïu toång thoáng Gbagbo vaø caùc ñaûng phaùi chính trò phoø oâng ñaõ taåy chay cuoäc baàu cöû, nhöng sau cuøng hoï ñaõ ruùt laïi laäp tröôøng naøy, vaø môøi goïi caùc cöû tri ñi boû phieáu. Tuy nhieân, nhieàu ngöôøi daân ñaõ khoâng ñi baàu, vì sôï xaûy ra caùc vuï baïo ñoäng giöõa caùc ñaûng phaùi chính trò nhö ñaõ xaûy ra trong cuoäc baàu cöû toång thoáng hoài ñaàu thaùng 11 naêm 2010 khieán cho haøng traêm ngöôøi bò thieät maïng. Lyù do laø vì tuy thaát cöû nhöng oâng Gbagbo ñaõ khoâng chaáp nhaän keát quûa cuoäc ñaàu phieáu coù söï kieåm soaùt cuûa Lieân Hieäp Quoác, vaø ñaõ duøng quaân ñoäi ñeå traán aùp toång thoáng taân cöû Ouattara vaø phe ñoái laäp. Cuoäc noäi chieán ñaõ keùo daøi maáy thaùng trôøi vôùi caùc caûnh baén gieát, ñaøn aùp, baïo löïc trong thuû ñoâ Abidjan cuõng nhö taïi nhieàu thaønh phoá khaùc trong nöôùc. Tröôùc thaùi ñoä ngoan coá cuûa toång thoáng maõn nhieäm thaát cöû Gbagbo, oâng Ouattara ñaõ phaûi huy ñoäng löïc löôïng cuûa mình ñeå ñoái ñòch vôùi oâng Gbagbo. Tuy coá gaéng caàm cöï, nhöng sau cuøng oâng Gbagbo ñaõ bò baét vaøo thaùng 4 naêm 2011. OÂng bò toøa aùn quoác teá La Haye truy toá, vaø ngaøy 29 thaùng 11 naêm 2011 ñaõ ñöôïc chôû sang La Haye ñeå giao noäp cho toøa naøy xeùt xöû.
Coäng hoøa Coâte d'Ivoire roäng 322,640 caây soá vuoâng coù khoaûng 21 trieäu daân, goàm nhieàu chuûng toäc khaùc nhau: 42.1% laø ngöôøi Akan, 17.6% laø ngöôøi Gur, 16.5% laø ngöôøi Baéc Mandes, 11% laø ngöôøi Krous, 10% laø ngöôøi Nam Mandes, 2.8% goàm caùc gioáng daân khaùc, keå caû 30 ngaøn ngöôøi goác Libaêng vaø 45 ngaøn ngöôøi Phaùp. Treân bình dieän toân giaùo 35% toång soá daân theo Kitoâ giaùo, 40% theo Hoài giaùo vaø 25% theo ñaïo thôø vaät linh.
Vaøo thôøi Coå Thaïch hay Taân Thaïch vuøng ñaát naøy ñaõ coù ngöôøi sinh soáng. Vaøo thôøi ñeá quoác Roma, roài thôøi tieàn hoài giaùo vaø hoài giaùo ngöôøi Berber buoân muoái, noâ leä vaø caùc thöù haøng hoùa khaùc theo loä trình xuyeân sa maïc Sahara vôùi caùc chaëng döøng chaân chính nhö Djenneù, Gao vaø Timbuctu. Ñeá quoác Sudan phaùt trieån chung quanh caùc trung taâm naøy, lôùn maïnh vaø thoáng trò caùc vöông quoác nhoû chung quanh. Vaøo theá kyû XI cuøng vôùi söï baønh tröôùng ñoù ñaïo Hoài cuõng ñöôïc phoå bieán roäng raõi taïi mieàn baéc Coâte d'Ivoire. Vaøo tröôùc theá kyû XVI coù nhieàu chuûng toäc di cö xuoáng mieàn nam, trong ñoù coù caùc nhoùm nhö Ehobileù, Kotrowou. Zeùhiri, Ega vaø Dieøs, laø toå tieân cuûa caùc chuûng toäc hieän nay soáng taïi Coâte d'Ivoire.
Tröôùc thôøi thuoäc ñòa AÂu chaâu vaøo theá kyû XVII vuøng Coâte d'Ivoire goàm 5 vöông quoác phaùt trieån raát phoàn thònh: ñoù laø ñeà quoác hoài giaùo cuûa ngöôøi Kong, vöông quoác Abron, vöông quoác Baouleù, vaø hai vöông quoác cuûa ngöôøi Agni laø Indeùnieù vaø Sanwi.
Vaøo giöõa caùc naêm 1843-1844 ñoâ ñoác Bouet Willaumez ngöôøi Phaùp, kyù caùc thoûa hieäp vôùi caùc vua vöông quoác Ñaïi Bassam vaø vuøng Assinie, vaø ñaët caùc vuøng ñaát cuûa hoï döôùi quyeàn baûo hoä cuûa Phaùp. Töø ñoù caùc nhaø thaùm hieåm, caùc thöøa sai, caùc coâng ty buoân baùn vaø lính Phaùp môùi töø töø traûi daøi söï kieåm soaùt cuûa Phaùp trong toaøn vuøng. Söï tranh giaønh aûnh höôûng chính trò vaø thöông maïi giöõa ngöôøi Phaùp vaø ngöôøi Anh trong vieäc kieåm soaùt caùc thaønh phoá caûng doïc bôø bieån Taây Phi vaø caùc con soâng Senegal vaø Niger, laøm naûy sinh ra chieán tranh trong vuøng giöõa caùc chuûng toäc khaùc nhau töø thaäp nieân 1890 cho tôùi naêm 1917.
Vaøo thaäp nieân 1880 ngöôøi Phaùp thaéng theá khieán cho 9 naêm sau ñoù nöôùc Anh phaûi thöøa nhaän quyeàn toái thöôïng cuûa Phaùp trong vuøng. Töø ñoù Phaùp cuûng coá theá löïc vaø gia taêng vieäc buoân caø pheâ, ca cao, troàng vaø saûn xuaát nguõ coác vv... Naêm 1900 caûnh söu cao theá naëng ñaõ khieán cho ngöôøi daân ñòa phöông noåi loaïn nhieàu laàn. Trong caùc naêm 1904-1958 Coâte d'Ivoire thuoäc Lieân hieäp Taây Phi cuûa Phaùp.
Cuøng vôùi nhieàu nöôùc Phi chaâu khaùc naêm 1960 Coâte d'Ivoire ñöôïc ñoäc laäp, vaø oâng Houphouet Boigny trôû thaønh toång thoáng ñaàu tieân cuûa Coäng hoøa naøy. OÂng bò nhieàu ngöôøi chæ trích vì ñaõ phí phaïm tieàn baïc ñeå bieán queâ sinh cuûa oâng laø Yamoussoukro trôû thaønh thuû ñoâ. Nhieàu ngöôøi khaùc laïi uûng hoä oâng trong vieäc xaây caát trung taâm hoøa bình, giaùo duïc vaø toân giaùo taïi ñaây. Trong thaäp nieân 1980 cuoäc khuûng hoaûng kinh teá theá giôùi vaø naïn haïn haùn khieán cho neàn kinh teá cuûa Coâte d'Ivoire gaëp khuûng hoaûng naëng, naïn ngheøo tuùng vaø toäi phaïm gia taêng. Naêm 1990 giôùi coâng nhaân vaø sinh vieân ñaõ xuoáng ñöôøng bieåu tình phaûn ñoái naïn gian tham hoái loä trong guoàng maùy chính quyeàn.
Naêm 1993 tröôùc khi qua ñôøi, toång thoáng Boigny chæ ñònh oâng Henri Konan Beùdieù laø ngöôøi keá vò. Naêm 1995 oâng Beùdieù thaéng cöû leân laøm toång thoáng, nhöng laïi theo ñuoåi chính saùch kyø thò nhöõng ngöôøi Coâte d'Ivoire goác ngoaïi quoác, loaïi tröø hoï khoûi caùc sinh hoaït chính trò vaø chöùc vuï trong quaân ñoäi, khieán cho töông quan giöõa caùc chuûng toäc caêng thaúng. Naêm 1999 töôùng Robert Guei ñaûo chaùnh leân naêm quyeàn, khieán cho oâng Beùdieù phaûi chaïy troán vaø soáng löu vong beân Phaùp.
Trong caùc cuoäc baàu cöû naêm 2000 oâng Laurent Gbagbo thaéng cöû, leân laøm toång thoáng cho tôùi khi bò thaát cöû hoài cuoái naêm ngoaùi.
Sau ñaây chuùng toâi xin göûi tôùi quùy vò vaø caùc baïn moät soá nhaän ñònh cuûa Linh Muïc Antonio Mussi, thöøa sai ngöôøi YÙ, veà tình hình chính trò xaõ hoäi vaø toân giaùo nöôùc Coâte d'Ivoire. Cha Mussi thuoäc doøng Orione, hieän laø cha phoù giaùo xöù Bonoua, caùch thuû ñoâ Abijan 55 caây soá.
Hoûi: Thöa Cha, baàu khí chính trò xaõ hoäi taïi Coâte d'Ivoire hieän nay ra sao?
Ñaùp: Baàu khí taïi Coâte d'Ivoire khaù caêng thaúng. Ngaøy 11 thaùng 12 vöøa qua daân chuùng ñaõ khoâng ñi ñaàu phieáu ñoâng ñaûo, vaø toâi nghó laø coù nhieàu lyù do khaùc nhau. Tröôùc heát laø vì baàu khí xaõ hoäi ñaõ trôû neân toài teä sau caùc bieán coá chính trò xaûy ra hoài ñaàu naêm nay, töø thaùng gieâng tôùi thaùng tö, vaø sau caùc cuoäc ñaàu phieáu hoài thaùng 11 naêm 2010. Ñöông nhieân laø ngöôøi ta ñaõ noùi tôùi söï hoøa giaûi, nhöng vieäc hoøa giaûi chöa baét ñaàu. Theá roài coøn coù noãi sôï haõi cuûa ngöôøi daân nöõa: hoï sôï laïi taùi dieãn caùc xung ñoät maø hoï ñaõ soáng tröôùc leã Phuïc Sinh naêm nay vaø ñaõ tieáp tuïc phaûi chòu sau leã Phuïc Sinh: ñoù laø caùc xaùo troän, caùc cuoäc doäi bom vaø baén gieát...
Hoûi: Theá thì thieáu ñieàu gì cho söï hoøa giaûi ñích thöïc thöa cha?
Ñaùp: Toâi nghó laø thieáu söï chaân thaønh: thieáu vieäc thöøa nhaän, töø caû hai phía, caùc sai traùi, caùc vuï saùt haïi, thieáu caùc nhaän thöùc chaân thaønh laøm sao ñeå coù theå ñi tôùi choã thieát laäp caùc traùch nhieäm ñaõ coù ñoái vôùi nhöõng gì ñaõ xaûy ra; raát thöôøng khi chuùng laø nhöõng ñieàu heát söùc traàm troïng. Vaø roài töø ñoù taùi khôûi haønh ñeå xaây döïng trôû laïi... Toâi nghó raèng söï hoøa giaûi ñaõ khoâng baét ñaàu ñöôïc vì thieáu haønh ñoäng nhaän loãi töø caû hai phía, vaø nhaát laø nhaän loãi vôùi loøng chaân thaønh.
Hoûi: Thöa cha theá thì ngöôøi daân Coâte d'Ivoire hieän soáng nhö theá naøo?
Ñaùp: Toâi ñaõ soáng taïi ñaây töø 6 naêm nay, vaø toâi luoân nhaän thaáy raèng möùc soáng xaõ hoäi vaø vaät chaát cuûa daân chuùng ngaøy caøng xuoáng thaáp; möùc soáng cuûa ngöôøi daân suy giaûm raát nhieàu.
Hoûi: Theo cha, ngöôøi daân Coâte d'Ivoire caàn nhöõng gì: caùc nhaø thöông, tröôøng hoïc, caùc nhu yeáu phaåm hay caùi gì?
Ñaùp: Ñöông nhieân laø hoï caàn taát caû nhöõng thöù vöøa noùi; nhöng nhaát laø hoï caàn tìm laïi ñöôïc chính mình, tìm laïi ñöôïc caên tính cuûa mình, coù theå naém trong tay caùc quyeát ñònh chính trò treân bình dieän xaõ hoäi. Phaûi xaây döïng caû moät daân toäc: vaø ñaây laø moät nhieäm vuï caàn phaûi coù nhieàu thaäp nieân vaø phaûi dieãn ra trong an bình vaø trong hoøa giaûi. Ngoaøi ra, toâi cuõng nghó raèng chính ngöôøi daân phaûi taùi thieát nhöõng gì caàn taùi thieát.
Hoûi: Taïi Coâte d'Ivoire coù nhieàu ngheøo tuùng laém phaûi khoâng thöa cha?
Ñaùp: Trong giaùo xöù toâi ñang soáng, toâi bieát coù nhöõng ngöôøi trong nhieàu thôøi gian khaùc nhau trong naêm chæ ñöôïc aên moãi ngaøy moät böõa thoâi. Caùc gia ñình naøy phaûi raát laø vaát vaû ñeå coù theå traû hoïc phí mua saùch vôû vaø caùc thöù caàn duøng cho con caùi hoï. Hoï cuõng raát vaát vaû ñeå coù theå saên soùc söûc khoûe... Ñoù laø moät vaán ñeà lieân tuïc... Chính vì theá chuùng toâi lieân tuïc phaùt ñoäng chieán dòch nhaän nuoâi caùc treû em töø xa, hay nhaän trôï giuùp caùc ngöôøi ñeán xin thuoác hay xin tieàn ñeå coù theå traû caùc chi phí nhaø thöông vv...
Hoûi: Thöa cha, nhö vaäy Giaùo Hoäi ñang laøm nhöõng gì ñeå trôï giuùp hoï?
Ñaùp: Giaùo Hoäi laøm nhieàu ñieàu laém. Giaùo Hoäi hieän dieän trong taát caû caùc moâi tröôøng soáng ngheøo khoå naøy, tìm caùch khích leä ngöôøi daân vaø nhaát laø giuùp hoï ñoäc laäp. Dó nhieân laø ñöùng tröôùc moät tình traïng nhö theá, Giaùo Hoäi vaø caùc Giaùm Muïc khoâng baát ñoäng; traùi laïi suy tö vaø tìm ra moät giaûi phaùp, khoâng luoân luoân deã daøng vaø khoâng phaûi luùc naøo cuõng tìm ra. Ñaây khoâng phaûi laø moät ngoõ cuït, nhöng chaéc chaén laø moät giai ñoaïn suy tö saâu xa vaø noã löïc tìm moät con ñöôøng, tìm moät giaûi phaùp töø goùc caïnh nhaân baûn vaø caû töø bình dieän söù ñieäp tin möøng kitoâ nöõa.
Hoûi: Cha coù theå cho thính giaû bieát moät soá coâng taùc cuï theå Giaùo Hoäi ñang laøm cho ngöôøi daân Coâte d'Ivoire khoâng?
Ñaùp: Vuøng Bonoua naøy cuõng laø trung taâm cuûa doøng Orione cuûa chuùng toâi. Chuùng toâi ñaõ tôùi laäp nhaø caùch ñaây 40 naêm trong thaønh phoá Bonoua, vaø trong toaøn giaùo phaän chuùng toâi ñeàu daán thaân laøm vieäc muïc vuï vaø töø töø xaây döïng caùc cô caáu xaõ hoäi, chaúng haïn nhö Trung taâm phuïc hoài ngöôøi taøn taät Don Orione. Chuùng toâi cuõng ñaõ thöïc hieän vaøi döï aùn y teá vaø caùc döï aùn naøy ñaõ ñöôïc nhieàu giaùo phaän Italia trôï giuùp taøi chaùnh. Theá roài chuùng toâi cuõng daán thaân trong caùc coâng taùc muïc vuï, muïc vuï gia ñình, muïc vuï giôùi treû, muïc vuï y teá, vaø coù nhieàu ngöôøi trôï giuùp chuùng toâi trong caùc coâng taùc naøy, keå caû vieäc nhaän nuoâi treû em töø xa.
(RG 12-12-2011)
Linh Tieán Khaûi
(Radio Vatican)