Côn soát vaøng vaø naïn taøn phaù moâi sinh
beân Chaâu Myõ Latinh
Côn soát vaøng vaø naïn taøn phaù moâi sinh beân Chaâu Myõ Latinh.
Cuaâu Myõ La tinh (Avvenire 7-7-2011) - Töø maáy thaäp nieân qua kyõ ngheä khai thaùc vaøng ñaõ gaây ra tình traïng oâ nhieãm moâi sinh traàm troïng beân chaâu Myõ Latinh vaø ñang taøn phaù haøng ngaøn maãu röøng giaø, ñaëc bieät laø röøng giaø vuøng Amazzonia, cuõng nhö gaây ra nhieàu thöù beänh gieát ngöôøi, nhaát laø ñoái vôùi caùc thoå daân.
Hieän nay 25% toång soá löôïng vaøng treân theá giôùi ñeán töø caùc nöôùc chaâu Myõ Latinh. Vì caùc lôïi nhuaän raát lôùn neân caùc coâng ty khai thaùc vaøng tranh ñua nhau ñaáu thaàu, vaø song song laø naïn khai thaùc vaøng laäu. Thaät theá, côn soát vaøng lan traøn töø Guatemala sang Argentina ñi ngang qua caùc nöôùc Peruø, Colombia, Ecuador, Mehico, Cile vaø Brasil.
Caùch ñaây khoâng laâu, vuøng Madre de Dios beân Peruø laø vuøng röøng xanh coù caây coái um tuøm, nhöng nay daân chuùng goïi noù laø "maët traêng", vì noù ñaõ bieán thaønh moät vuøng sa maïc buøn laày roäng 180 caây soá vuoâng ñaày caùc hoá saâu. Moãi ngaøy coù tôùi 40,000 ngöôøi, nhöng theo caùc toå chöùc nhaân quyeàn thì coù tôùi 100,000 ngöôøi tôùi ñaây tìm vaøng.
Theo thoáng keâ cuûa UÛy ban moâi sinh thuoäc Hoäi quaëng moû quoác gia Peruø moãi naêm Peruø cung caáp 16,000 kí vaøng trò giaù 6 tyû myõ kim. Theo caùc nguoàn tin khaùc moãi naêm vuøng Madre de Dios saûn xuaát gaáp ñoâi, vaø moät phaàn naêm vaøng toaøn nöôùc Peruø ñeán töø ñaây. Vôùi giaù vaøng leân cao, töø naêm 2006 tôùi nay soá löôïng vaøng saûn xuaát ñaõ gia taêng gaáp 5 laàn. Beân caïnh vieäc khai thaùc coù giaáy pheùp coù nhieàu vuï khai thaùc baát hôïp phaùp. Naêm ngoaùi caùc toå chöùc sieâu quoác ñaõ daønh moät phaàn tö toång ngaân khoaûn ñaàu tö vaøo maïn nam vuøng Rio Bravo khieán cho chaâu Myõ Latinh ñöùng haøng ñaàu trong laõnh vöïc khai thaùc vaøng, vì caùc toå chöùc naøy ñaõ chi ra 5.4 tyõ myõ kim ñeå taøi trôï cho kyõ ngheä khaùm phaù vaø khai thaùc vaøng. Ñöùng ñaàu laø ba nöôùc Mehicoâ, Cile vaø Peruø, nôi ñaõ coù tôùi 7,000 ñôn xin khai thaùc. Tieáp ñeán laø Brasil vaø Argentina, vaø môùi ñaây coù theâm nöôùc Colombia trong danh saùch, vì naïn baïo löïc taïi ñaây ñaõ giaûm bôùt vaø toång thoáng Juan Manuel Santos cuõng ñang chuù yù tôùi vieäc khai thaùc moû vaøng ñeå ñaåy maïnh ñaø tieán kinh teá quoác gia.
Söï kieän caùc chính quyeàn trong vuøng ñeàu ñaåy maïnh kyõ ngheä khai thaùc vaøng khieán cho caùc toå chöùc sieâu quoác coù caùc hôïp ñoàng laøm aên raát toát vôùi toång thoáng Calderon cuûa Mehicoâ, cuõng nhö vôùi nguyeân toång thoáng Lula cuûa Brasil vaø baø toång thoáng Kirchner cuûa Argentina, hay vôùi toång thoáng Correa cuûa Ecuador. Chæ coù nöôùc Costa Rica laø ñaõ ra leänh haïn cheá vieäc khai thaùc vaøng, baèng caùch thu hoài giaáy pheùp cuûa haõng thaàu "Vaøng baát taän" cuûa Canada.
Maëc duø coù söï baùo ñoäng khaån caáp cuûa caùc toå chöùc baûo veä moâi sinh vaø caùc quyeàn con ngöôøi, soá caùc moû vaøng ñöôïc khai thaùc ngaøy caøng gia taêng. Phöông phaùp thoâng thöôøng nhaát laø khai thaùc loä thieân, vì caùc lôùp quaëng moû khoâng saâu laém, neân thay vì ñaøo caùc ñöôøng haàm, thì caùc toå chöùc tìm vaøng ñaøo ra caùc mieäng hoá roäng. Sau ñoù vaøng ñöôïc taùch ra khoûi ñaù baèng nöôùc pha vôùi chaát cianuro goïi laø taåy vaøng. Chaát cianuro raát ñoäc, chaûy vaøo loøng ñaát vaø ngaám vaøo caùc maïch nöôùc gaây oâ nhieãm. Caùch ñaây gaàn moät naêm Lieân Hieäp AÂu Chaâu ñöa ñöa ra luaät caám röûa vaøng baèng chaát cianuro. Ngoaøi ra vieäc röûa vaøng toán raát nhieàu nöôùc, voán khan hieám trong vuøng nam baùn caàu. Theo thoáng keâ cuûa haõng khai thaùc vaøng Martin beân Guatemala moãi giôø ngöôøi ta söû duïng tôùi 250,000 lít nöôùc ñeå röûa ñaát ñaù.
Côn soát vaøng cuõng laøm naûy sinh ra caùc traän chieán, caùc xung ñoät, caùc vuï bieåu tình ñình coâng, caùc ngaên chaën töø phía caùc coäng ñoaøn ñòa phöông. Vaên phoøng quan saùt caùc xung ñoät taïi chaâu Myõ Latinh ñaõ ghi nhaän tôùi 120 vuï xaûy ra taïi 15 quoác gia hoài naêm ngoaùi, nhieàu nhaát laø taïi Brasil.
Song song vôùi caùc sinh hoaït khai thaùc coù giaáy pheùp cuûa chính quyeàn laø caùc vuï khai thaùc baát hôïp phaùp. Trong caùc tröôøng hôïp naøy laø do caùc tay laøm aên ñi ñeâm vôùi vaøi nhaân vieân chính quyeàn ñòa phöông, nhöôïng caùc vuøng ñaát ñöôïc baûo veä cho vieäc khai thaùc tìm vaøng ñeå höôûng phaàn traêm caùc lôïi loäc. Ñaây laø chuyeän laøm aên chaéc chaén, vì caùc vuøng ñaát naøy raát xa xoâi heûo laùnh chính quyeàn khoù kieåm soaùt. Vieäc khai thaùc vaøng ñöôïc giao cho moät tay chæ huy. Ngöôøi naøy tuyeån löïa caùc nhaân coâng, thöôøng laø nhöõng ngöôøi rôi vaøo caûnh tuyeät voïng vaø bò vaøng quyeán ruõ. Caùc coâng nhaân naøy phaûi laøm vieäc moät ngaøy töø 12 tôùi 14 giôø, vaø moãi ngaøy ñeå daønh ñöôïc cho mình 1 gr vaøng, giaù khoaûng 40 myõ kim, nghóa laø gaàn 14 laàn tieàn löông trung bình cuûa moät coâng nhaân. Neáu hoï ñeå ñaønh ñöôïc 50 gr vaøng thì coù hy voïng trôû thaønh thaønh vieân cuûa hôïp taùc xaõ, trong tröôøng hôïp hoï coøn soáng soùt. Vì thaät ra caùc coâng nhaân tim vaøng soáng trong röøng giaø, chen chuùc nhau trong caùc choøi hay leàu taïm bôï, khoâng ñieän nöôùc, khoâng caàu tieâu vaø caùc phöông tieän veä sinh, vaø hoaøn toaøn khoâng coù an ninh.
Ñeå traùnh caùc xung ñoât giöõa caùc coâng nhaân, caùc ngöôøi chæ huy ôû ñòa phöông tìm caùch cung caáp cho hoï caùc troø giaûi trí reû tieàn. Caùc quaùn nöôùc moïc leân khaép nôi, trong ñoù coù caùc thieáu nöõ treû tuoåi bò baét buoäc laøm ñieám. Caùc coâ thöôøng bò löøa laø tìm ra coâng aên vieäc laøm. Theo caùc toå chöùc phi chính quyeàn, moãi muøa thu coù tôùi 1,200 thieáu nöõ bò löøa vaø rôi vaøo caûnh laøm ñieám, coù khi hoï chæ laø caùc beù gaùi 12 tuoåi. Nhöng thaûm caûnh naøy khoâng keùo daøi, vì sau ñoù laø beänh taät, ñaëc bieät laø caùc loaïi beänh truyeàn nhieãm.
Ñeå loïc vaøng khoûi ñaù ngöôøi ta coøn duøng thuûy ngaân vôùi soá löôïng raát nhieàu: hai kí thuûy ngaân cho 1 kí vaøng. Sau ñoù chaát thuûy ngaân chaûy vaøo caùc soâng cung caáp nöôùc uoáng cho daân chuùng caùc laøng maïc trong vuøng, vôùi caùc haäu quûa taøn phaù söùc khoûe khieán cho con ngöôøi suy yeáu kinh nieân, muø loøa roài cheát. Xaùc cheát cuûa caùc naïn nhaân trong ñoù coù caùc coâng nhaân bò choân vuøi trong buøn cuûa haøng ngaøn caùc "maët traêng" cuûa chaâu Myõ Latinh cuøng vôùi vaøng cuûa noù.
Beân Brasil caùc ngöôøi tìm vaøng leùn luùt naøy ñöôïc goïi laø caùc "garimperos". Hoï xaâm laêng vuøng ñaát cuûa thoå daân Yanomani soáng trong röøng giaø Amazzonia. Söï hieän dieän cuûa hoï mang laïi taøn phaù vôùi caùc tieáng ñoäng oàn aøo cuûa mìn noå, tieáng cöa caây phaù röøng, tieáng maùy ñaøo ñaát vaø caûnh tìm vaøng ngaøy ñeâm tra taán cuoäc soáng an laønh cuûa thoå ñaân. Vuøng röøng giaø roäng tôùi 192 ngaøn caây soá vuoâng doïc theo bieân giôùi giöõa Brasil vaø Venezuela ñöôïc baûo veä vaø caám khoâng ñöôïc khai thaùc vaøng. Nhöng hieäp hoäi HAY coù muïc ñích baûo veä caùc quyeàn cuûa thoå daân Yanomani cho bieát coù tôùi 3,000 ngöôøi tìm vaøng hieän dieän trong vuøng, vaø soá ngöôøi naøy ngaøy caøng gia taêng. Moät thöøa sai YÙ töø 3 naêm nay laøm vieäc truyeàn giaùo cho thoå daân cho bieát baèng chöùng laø caùc tieäm baùn vaøng gia taêng trong thaønh phoá. Söï hieän dieän cuûa caùc ngöôøi tìm vaøng cuõng ñem theo caùc beänh taät khieán cho thoå daân bò laây. Töø thaùng Hai naêm 2011 qua ñaøi phaùt thanh cuûa hoï, caùc thoå daân ñaõ toá caùo moät beänh soát laï raát maïnh lan traøn coù theå khieán cho ngöôøi bò beänh cheát trong 24 giôø ñoàng hoà. Vì trong vuøng khoâng coù caùc trôï giuùp y teá oån ñònh, nguy cô laây beänh gaây töû vong raát cao. Vaø thaûm haïi nhaát laø caûnh ñaát vaø röøng bò taøn phaù vaø bò oâ nhieãm naëng.
Beân Colombia cuøng vôùi caây ma tuùy coca vaø caùc vuï baét coùc toáng tieàn, côn soát vaøng cuõng döôõng nuoâi cuoäc noäi chieán taïi ñaây. Theo öôùc tính cuûa caùc chuyeân vieân, vaøng hieän nay trôû thaønh nguoàn lôïi thöù hai cuûa caùc löïc löôïng du kích quaân maùc xít "Maët traän vuõ trang caùch maïng Colombia" vaø "Quaân ñoäi giaûi phoùng quoác gia" cuõng nhö cuûa caùc baêng ñaûng toäi phaïm baét nguoàn töø taøn dö cuûa caùc nhoùm baùn quaân söï. Caùc löïc löôïng naøy thöôøng hoaït ñoäng chung vôùi nhau ñeå kieám lôøi nhieàu chöøng naøo coù theå. Trong caùc vuøng xa ñoâi heûo laùnh nhö Antioquia, Magdalena, Medio vaø Bolivar, nôi vaãn coøn coù chieán tranh vaø maëc duø ñöôøng loái maïnh tay cuûa toång thoáng Uribe, tuaàn naøo cuõng coù caùc moû môùi ñöôïc ñaøo bôùi moät caùch baát hôïp phaùp, khoâng pheùp taéc, khoâng hôïp ñoàng, nhöng ñöôïc caùc baêng ñaûng vuõ trang uûng hoä tröïc tieáp hay giaùn tieáp. Haäu quûa laø Colombia ñang trôû thaønh quoác gia bò oâ nhieãm chaát thuûy ngaân traàm troïng nhaát theá giôùi.
Theo öôùc tính cuûa Lieân Hieäp Quoác chæ noäi trong vuøng Antioquia phaån nöûa caùc moû ñöôïc khai thaùc laø baát hôp phaùp vaø haèng naêm coù tôùi 67 taán chaát hoùa hoïc ñöôïc söû dung, khieán cho daân chuùng trong vuøng bò raát nhieàu beänh taät. Tin töùc cuûa caûnh saùt Colombia cho bieát trong vuøng Magdalena, Medio vaø nam Bolivar, moãi naêm löïc löôïng FARC thu vaøo ít nhaát 9 trieäu myõ kim; vaø hoï duøng soá tieàn naøy ñeå mua khí giôùi vaø nuoâi cuoäc noäi chieán ñaõ keùo daøi treân 40 naêm.
Beân Guôatemala Ñöùc Cha Alvaro Ramazzi, Giaùm Muïc San Marcos caùch bieân giôùi Mehicoâ 300 caây soá, cho bieát ngöôøi daân Guatemala, ña soá laø caùc thoå ñaân ñaõ phaûi ñau khoå raát nhieàu vì chieán tranh. Töø hoài naêm 1988 khi môùi tôùi San Marcos Ñöùc cha Alvaro ñaõ maïnh meõ beânh vöïc caùc coäng ñoaøn San Miguel, Ixtahuacan vaø Sipakapa choáng laïi caùc öùc hieáp laïm duïng cuûa caùc nhoùm vuõ trang. Möôøi laêm naêm sau khi coù caùc hieäp ñònh hoùa bình, Ñöùc Cha Alvaro tieáp tuïc beânh vöïc caùc quyeàn cuûa thoå daân giôø ñaây bò ñe doïa bôûi moû vaøng Marlin, do coâng ty khai thaùc vaøng Canada Goldcorporation ñaáu thaàu. Caùc can thieäp maïnh meõ cuûa Ñöùc Cha khieán cho ngöôøi ta goïi ngaøi laø "Giaùm Muïc moâi sinh". Ñöùc Cha cho bieát vieäc khai thac moû vaøng Marlin ñang khieán cho ngöôøi daân caùc laøng trong toaøn vuøng bò nhieãm ñoäc. Moû vaøng vuøng Marcos traûi daøi treân 573 caây soá vuoâng. Töø naêm 2003 tôùi nay caùc maùy ñaøo ñaát ñaõ ñaøo 5 trieäu taán ñaát ñaù moãi ngaøy ñeå tìm vaøng. Ñaây laø vuøng coù nhieàu vaøng. Trong naêm 2008 ngöôøi ta ñaõ tìm ñöôc 241,000 laïng. Töø naêm 2002 tôùi 2010 coâng ty tìm vaøng ñaõ thu ñöôïc 1.5 tyû myõ kim tieàn lôøi. Ñeå taùch vaøng ra ngöôøi ta duøng nöôøc vaø chaát ñoäc cinuro. Cöù moãi giaây 12 lít nöôùc, trong khi moät gia ñình noâng daân chæ coù 30 lít ñeå soáng moãi ngaøy. Moãi ngaøy ngöôøi ta cho noå 9 taán thuoác noå ñeå taïo ra caùc hoá khoång loà seõ khoâng bao giôø ñöôïc laáp laïi nöõa. Caùc vuï noå lieân tuïc laøm rung chuyeån nhaø cöûa. Trong khi chaát cianuro thaám vaøo loøng ñaát vaø maïch nöôùc. Daân chuùng ñòa phöông khoâng nhaän ñöôïc gì, chæ ñöôïc 1/100 lôïi töùc. Theo luaät ban haønh naêm 1997 soá vaøng khai thaùc ñöôïc ôû laïi Guatemala, nhöng caùc thoå daân ngheøo vaãn hoaøn ngheøo, ñaõ theá laïi phaûi soáng trong moät moâi tröôøng bò taøn phaù hoaøn toaøn.
Caùc lôøi toá caùo lieân tuïc cuûa Ñöùc Cha Alvaro vaø cuûa Hoäi Ñoàng Giaùm Muïc Guatemala ñaõ khieán cho Toøa aùn lieân myõ chaâu baûo veä caùc quyeàn con ngöôøi tin, vaø vaøo thaùng 5 naêm 2010 ñaõ ra leänh ñoùng cöûa moû vaøng Marlin. Nhöng trong giaùo phaän San Marcos, khoâng coù gì thay ñoåi. Caùc maùy uûi ñaát vaãn tieáp tuïc gaây thöông tích cho loøng ñaát töø ñoù chaûy ra vaøng. Trong hôn moät naêm trôøi chính quyeàn cuûa toång thoáng Alvaro ñaõ khoâng theøm bieát tôùi phaùn quyeát cuûa toøa aùn nhaân quyeàn. Ngaøy 12 thaùng 6 naêm 2011 oâng coøn tuyeân boá khoâng coù lyù do ñeå ngaên chaën caùc sinh hoaït khai thaùc vaøng taïi Marlin. Nhöng Ñöùc Cha Ramazzi vaø caùc coäng ñoaøn giaùo phaän San Marcos vaãn khoâng chòu thua. Ñöùc Cha tuyeân boá: "Caùc moû vaøng loä thieân khoâng phaûi laø con ñöôøng phaùt trieån ñaát nöôùc. Vieäc phaùt trieån phaûi haøi hoøa vôùi moâi sinh vaø toân troïng caùc quyeàn con ngöôøi. Toâi tin raèng giaác mô cuûa moät nöôùc Guatemala coâng baèng hôn laø ñieàu coù theå thöïc hieän ñöôïc. Dó nhieân con ñöôøng coøn daøi, vì theá chuùng toâi khoâng ñöôïc döøng böôùc".
(Avvenire 7-7-2011)
Linh Tieán Khaûi
(Radio Vatican)