Hieän tình chính trò
xaõ hoäi toân giaùo Etiopia
Hieän tình chính trò xaõ hoäi toân giaùo Etiopia.
Etiopia (Avvenire 13-2-2011) - Moät soá nhaän ñònh cuûa Ñöùc Paulos III, Thöôïng Phuï Chính Thoáng Etiopia veà hieän tình chính trò xaõ hoäi vaø toân giaùo taïi ñaây.
Trong khi laøn soùng daân chuû ñang laøn traøn vaø daâng cao taïi caùc quoác gia thuoäc khoái A raäp Baéc phi cuõng nhö vuøng Trung Ñoâng, thì Etiopia vaø Eritrea trong vuøng Söøng Phi chaâu vaãn soáng trong tình traïng caêng thaúng quan heä, ñaëc bieät taïi vuøng bieân giôùi giöõa hai beân.
Etiopia roäng hôn 1 trieäu 133 ngaøn caây soá vuoâng coù hôn 80 trieäu daân, 61.6% theo Kitoâ giaùo, trong ñoù coù 50.6% theo Chính Thoáng giaùo, 10.1% theo Tin Laønh, 0.9% theo Coâng Giaùo. Soá coøn laïi 32.8% theo Hoài giaùo vaø 5.6% theo ñaïo thôø vaät linh. Tuoåi thoï trung bình cuûa ngöôøi daân laø 58. Ngöôøi daân Etiopia thuoäc nhieàu chuûng toäc khaùc nhau nhö: Oromo hay Galla chieám 40% toång soá daân, Amhara chieám 32%, Sidama 9%, Tigreø 7%, Shankella 6%, Somali 6%, Afar 4% Gurage 2%.
Treân bình dieän nhaân chuûng vaø khaûo coå, Etiopia noåi tieáng vôùi caùc khaùm phaù ra caùc boä xöông ngöôøi raát coå xöa chöùng minh cho thaáy goác gaùc cuûa loaøi ngöôøi.
Vaøo naêm 1973 caùc nhaø khaûo coå Yves Coppens, Donald Johanson, Maurice Taieb vaø Tom Gray ñaõ tìm thaáy taïi Afar, beân Etiopia, moät boä xöông phuï nöõ soáng caùch ñaây 3.2 trieäu naêm. Phuï nöõ naøy cheát coù leõ vì kieät löïc beân moät ñaàm laày. Xöông chìm xuoáng buøn vaø vôùi doøng thôøi gian bieán thaønh ñaù cöùng. Caùc nhaø khaûo coå ñaët teân cho baø laø Lucia.
Vaøo naêm 1975 caùc nhaø khaûo coå cuõng tìm thaáy beân Etiopia 13 boä xöông ngöôøi khaùc thuoäc moïi löùa tuoåi vaø cuõng soáng caùch ñaây khoaûng 3.2 trieäu naêm.
Hoài thaäp nieân 1990 Etiopia bò khuûng hoaûng kinh teá naëng, vì chieán tranh keùo daøi giöõa Etiopia vaø Eritrea cuõng nhö caùc vuï haïn haùn thöôøng xuyeân xaûy ra. Ñaây cuõng laø lyù do khieán cho Etiopia laø moät trong caùc nöôùc ngheøo nhaát theá giôùi.
Eritrea laø phaàn duyeân haûi cuûa Etiopia, roäng khoaûng 120 ngaøn caây soá vuoâng, coù khoaûng 4 trieäu daân, nhöng bò chính quyeàn thöïc daân Italia taùch rôøi khoûi Etiopia naêm 1890. Sau khi ñeä nhò theá chieán chaám döùt, Eritrea ñöôïc taùi hieäp nhaát vôùi Etiopia, nhöng noäi chieán ñaõ buøng noå vaø keùo daøi 30 naêm töø naêm 1961 ñeán 1991. Trong khi Etiopia trôû thaønh quoác gia sieâu chö haàu cuûa Hoa Kyø, vaø nhaän ñöôïc tôùi 48% toång soá tieàn Hoa Kyø taøi trôï cho caùc nöôùc Phi chaâu, thì Eritrea laïi löïa choïn con ñöôøng ñoäc laäp vaø naêm 1993 Eritrea laïi taùch rôøi khoûi Etiopia. Keå töø ñoù Eritrea naèm döôùi quyeàn cai trò cuûa toång thoáng Isaias Afewerki vaø cuõng laø moät trong caùc nöôùc ngheøo nhaát theá giôùi.
Vò trí ñòa lyù chính trò vaø chieán thuaät cuûa Eritrea khieán cho Hoa Kyø tìm moïi caùch ñeå taùi saùt nhaäp Eritrea vaøo Etiopia, nhöng chính quyeàn Asmara khaùng cöï vaø töø choái khoâng chaáp nhaän cho Hoa Kyø ñaët caùc caên cöù quaân söï treân laõnh thoå cuûa mình. Ñaây laø moät trong nhöõng lyù do khieán cho chieán tranh taùi buøng noå giöõa Etiopia vaø Eritrea vaøo naêm 1998 vaø keùo daøi cho tôùi naêm 2000.
Quaân ñoäi Etiopia ñöôïc Hoa Kyø vaø Israel yeåm trôï ñaõ xua quaân xaâm laêng Eritrea, laáy côù laø ñeå ñoøi laïi vuøng ñaát bieân giôùi, nhöng ñaõ khoâng thaønh coâng, maø trôû thaønh chieán tranh ñòa theá. Chieán tranh trong vuøng bieân giôùi giöõa hai nöôùc ñaõ khieán cho hôn 40,000 ngöôøi cheát, trong ñoù coù 19,000 binh só Eritrea. Noù cuõng ñaõ khieán cho haøng chuïc ngaøn ngöôøi phaûi di cö laùnh naïn, vaø laøm cho neàn kinh teá trong vuøng bò kieät queä. Hieäp ñònh Algeri ñaõ chaám döùt chieán cuoäc naêm 2000, theo ñoù UÛy ban ñoäc laäp cuûa Lieân Hieäp Quoác ñaõ xaùc ñònh bieân giôùi giöõa hai quoác gia. UÛy ban ñaõ keát thuùc cuoäc ñieàu tra naêm 2002, vaø quyeát ñònh thaønh phoá Badamme thuoäc laõnh thoå Eritrea. Tuy nhieân, cho tôùi nay chính quyeàn Etiopia vaãn chöa ruùt quaân ra khoûi thaønh phoá naøy, vì theá ngöôøi ta lo sôï caêng thaúng coù theå taùi buøng noå trong töông lai.
Lòch söû Etiopia thaät khoâng may maén, vì hoài theá kyû XX khi quaân ñoäi Italia xaâm laêng nöôùc naøy, hoï ñaõ duøng hôi ngaït ñeå saùt haïi haøng ngaøn ngöôøi daân voâ toäi. Tieáp ñeán trong caùc naêm 1977-1991 ngöôøi daân phaûi soáng trong kinh hoaøng döôùi cheá ñoä ñoäc taøi cuûa oâng Menghistu, laø cheá ñoä ñaõ saùt haïi 1.5 trieäu ngöôøi goàm caùc nhaø ñoái laäp, thöôøng daân, linh muïc, vaø caû caùc Thöôïng Phuï nöõa. Ñöùc Thöôïng Phuï Theophilos ñaõ bò gieát naêm 1977 sau moät naêm bò nhoát tuø. Hai naïn ñoùi naêm 1974 vaø 1984-1985 ñaõ khieán cho 1.5 trieäu ngöôøi khaùc phaûi cheát, vaø sau ñoù laø chieán tranh vôùi Eritrea.
Kitoâ giaùo Etiopia baét nguoàn töø cuoäc gaëp gôõ giöõa hoaïn quan ngöôøi Etiopi vaø Toâng Ñoà Philipheâ nhö keå trong saùch Coâng Vuï 8,27-40. Sau khi ñöôïc Toâng Ñoà Philipheâ giaûng giaûi cho hieåu bieát caùc lôøi tieân tri cuûa ngoân söù Isaia lieân quan tôùi Ñaáng Cöùu Theá laø Ñöùc Gieâsu Kitoâ, chính vò hoaïn qan naøy ñaõ xin chòu pheùp röûa. Vaø sau ñoù haún chính oâng ñaõ rao giaûng Tin Möøng cho caùc ngöôøi ñoàng höông, khieán cho Giaùo Hoäi Kitoâ Etiopia thaønh hình töø ñoù.
Tuy nhieân, coù ngöôøi cho raèng nguoàn goác cuûa Kitoâ giaùo Etiopia coøn coå xöa hôn nöõa, vì ñaõ baét ñaàu vôùi oâng vua maët ñen, töùc moät trong ba nhaø ñaïo só, laø ngöôøi Etiopi, ñaõ nhaän ra ngoâi sao saùng vaø tìm ñeán thôø laäy Vò Vua Cöùu Theá môùi giaùng sinh taïi Beátleâhem. Sau khi ra veà, chính oâng ñaõ loan baùo Chuùa Gieâsu Cöùu Theá cho moïi ngöôøi ñoàng höông oâng gaëp.
Nhöng theo Ñöùc Thöôïng Phuï Abuna Paulos III, Giaùo chuû Giaùo Hoäi Chính Thoáng Etiopi, thì Giaùo Hoäi Etiopia ñaõ coù lòch söû daøi 3,000 naêm, vì ñaõ baét ñaàu vaøo naêm 1,000 tröôùc coâng nguyeân. Nghóa laø töø thôøi hoaøng haäu Saba ñaõ coù moät coäng ñoaøn do thaùi hoaøn toaøn höôùng veà Ñaáng Cöùu Theá vaø duy trì caùc hình thaùi toân giaùo gioáng hình thaùi cuûa do thaùi giaùo. Chaúng haïn nhö thoùi quen cöû haønh leã caét bì vaøo ngaøy thöù 8, caùc nhaø thôø coù nôi cöïc thaùnh ôû chính giöõa, thoùi quen phaân bieät thòt oâ ueá vaø thòt trong saïch, trong khi cöû haønh caùc leã nghi caùc linh muïc nhaûy muùa theo nhòp troáng cuûa truyeàn thoáng Ñavít.
Saùch Caùc Vua I chöông 10 vaø saùch Söû Bieân II chöông 9 cuõng nhö saùch Kebra Nagast cuûa Etiopia keå raèng hoaøng haäu Saba nghe danh söï khoân ngoan cuûa vua Salomong neân ngöôõng moä tìm ñeán vieáng thaêm, ñem theo raát nhieàu leã vaät, vaøng vaø ñaù quùy (1 V 10,1-13; 2 Sb 9,1-12). Saùch Kebra Nagast coøn cho bieát vua Salomong ñaõ coù moät con trai vôùi hoaøng haäu Saba: ñoù laø vua Menelik I, hoaøng ñeá tieân khôûi cuûa vöông quoác Etiopia. Saùch cuõng keå laïi söï kieän vua Menelik aên troäm Hoøm Bia Thaùnh cuûa ñeàn thôø Gieârusalem ñeå ñem veà Etiopia. Theo töông truyeàn, Hoøm Bia aáy hieän nay vaãn ñöôïc giöõ trong nhaø thôø chính toøa Ñöùc thaùnh Maria cuûa Sion trong thaønh phoá Axum, laø thuû ñoâ cuõ cuûa vöông quoác Etiopia. Vaø trong moãi nhaø thôø toaøn nöôùc Etiopia ñeàu coù moät baûn sao cuûa Hoøm Bia Thaùnh ñoù. Chính hoaøng ñeá Haileù Selassieù cuõng ñaõ töøng coi mình laø con chaùu thuoäc doøng doõi tröïc tieáp cuûa vua Salomon.
Sau ñaây chuùng toâi xin göûi tôùi quùy vò vaø caùc baïn moät soá nhaän ñònh cuûa Ñöùc Paulos III, Thöôïng Phuï Chính Thoáng Etiopia, veà hieän tình chính trò xaõ hoäi vaø toân giaùo taïi ñaây.
Hoûi: Thöa Ñöùc Thöôïng Phuï, Giaùo Hoäi Chính Thoáng Etiopia naém giöõ vai troø naøo vaø coù yù nghóa gì trong boái caûnh hieän nay cuûa Etiopia?
Ñaùp: Ñaây laø hoa traùi cuûa moät lòch söû daøi vaø ñöôïc chuùc phuùc. Chuùng toâi, trong söï tieáp noái vôùi coäng ñoaøn do thaùi, chuùng toâi ñaõ duy trì ñöôïc moät ñöùc tin soáng ñoäng, vôùi caùc tu vieän, hieän dieän trong moïi laøng maïc, vaø chuùng toâi soáng gaàn guõi vôùi daân chuùng. Ñieàu naøy khieán cho chuùng toâi tieáp xuùc chaët cheõ vôùi caùc truyeàn thoáng khaùc moät caùch hoøa bình, khoâng xung khaéc chieán tranh. Toâi xin ñôn cöû moät thí duï. Hoài theá kyû thöù VII caùc tín höõu hoài bò baùch haïi trong queâ höông cuûa hoï ñaõ chaïy troán, vaø Etiopia laø nôi ñaàu tieân ñoàng thôøi cuõng laø nôi duy nhaát tieáp ñoùn hoï. Neáu Thieân Chuùa ñaõ muoán chuùng toâi sinh soáng taïi ñaây, dìm mình giöõa caùc tín höõu Hoài giaùo, thì ñoù laø ñeå chuùng toâi laø Giaùo Hoäi cuûa hoøa bình, cuûa söï soáng chung hoøa bình. Taïi Etiopia ñaõ khoâng bao giôø coù cuoäc chieán toân giaùo naøo.
Hoûi: Ñöùc Thöôïng Phuï Abuna Theophilos, vò tieàn nhieäm cuûa Ñöùc Thöôïng Phuï, ñaõ bò toång thoáng Menghistu saùt haïi. Chính Ñöùc Thöôïng Phuï cuõng ñaõ bò nhoát tuø trong nhieàu naêm trôøi. Giaùo Hoäi Chính Thoáng Etiopia coù phaûi laø moät Giaùo Hoäi töû ñaïo khoâng?
Ñaùp: Ñoù ñaõ laø 17 naêm ñen toái daày ñaëc. Giaùo Hoäi ñaõ laø muïc tieâu ñaàu tieân cuûa söï thuø gheùt cuûa oâng Menghistu, laø ngöôøi bieát raát roõ Giaùo Hoäi ñaâm reã saâu trong loøng ngöôøi daân theá naøo, vaø coù khaû naêng khaùng cöï laïi oâng ta ra sao. Dó nhieân, hieän nay chuùng toâi ñaõ soáng laïi, nhöng cuõng nhö Chuùa, chuùng toâi coøn mang caùc veát theïo treân khaép thaân mình. Toâi ñaõ bò tuø 8 naêm, roài sau ñoù toâi phaûi soáng löu vong beân Hoa Kyø. Khoâng deã maø giaûi thích ñöôïc, ñöùc tin vaø ñöùc caäy ñaõ naâng ñôõ chuùng toâi, vaø giôø ñaây chuùng toâi höôùng nhìn veà phía tröôùc.
Hoûi: Thöa Ñöùc Thöôïng Phuï, sau caùc naêm bò ñaøn aùp gaét gao, Giaùo Hoäi giôø ñaây soáng moät giai ñoaïn taùi sinh, coù ñuùng theá khoâng?
Ñaùp: Vaâng. Toâi tin raèng ñieàu naøy coù ñöïôc cuõng laø nhôø söï kieän chuùng toâi trung thaønh vôùi daân chuùng vaø vôùi ôn goïi cuûa chuùng toâi. Chuùng toâi ñaõ cuøng chòu ñau khoå vôùi daân chuùng; trong moät vaøi tröôøng hôïp chuùng toâi ñaõ phaûi traû giaù baèng caùi cheát. Vaø hieän nay caøng ngaøy caøng coù nhieàu ngöôøi tôùi vôùi Giaùo Hoäi: coù nhöõng ngöôøi ñaõ xa rôøi Giaùo Hoäi coù khi vì sôï cheát, hieän ñang trôû veà vôùi Giaùo Hoäi. Nhieàu ngöôøi khaùc nöõa, trong caùc giai ñoaïn khoù khaên vaø taøn aùc, ñaõ nhìn leân chuùng toâi nhö suoái nguoàn duy nhaát cuûa loøng xoùt thöông. Hoï kieám tìm lôøi khuyeân nhuû, söï uûi an töø phía chuùng toâi, vaø hoï ñaõ tìm ñöôïc ñieàu hoï mong öôùc.
(Avvenire 13-2-2011)
Linh Tieán Khaûi
(Radio Vatican)