Caùc thaønh coâng cuûa vieäc
duøng caùc teá baøo goác tröôûng thaønh
ñeå chöõa beänh
Caùc thaønh coâng cuûa vieäc duøng caùc teá baøo goác tröôûng thaønh ñeå chöõa beänh.
Caùc teá baøo goác tröôûng thaønh vaø caùc tieán boä trong vieäc chöõa trò caùc beänh nan y.
Roma (Avvenire 9-1-2011) - Trong naêm 2010 theá giôùi y khoa ñaõ ghi nhaän moät soá thaønh quûa lieân quan tôùi vieäc söû duïng caùc teá baøo goác tröôûng thaønh ñeå chöõa trò moät soá beänh nan y. Maëc duø coøn ñang raát thaän troïng, nhöng caùc nhaø nghieân cöùu ñaõ baét ñaàu aùp duïng cho con ngöôøi, sau thôøi gian thöû nghieäm treân suùc vaät.
Khaû theå veõ baûn ñoà caùc heä di truyeàn "genom" rieâng reõ môû ñöôøng cho moät loaïi "y khoa nhaân caùch hoùa", trong khi vieäc trò lieäu di truyeàn baét ñaàu ñöôïc traûi roäng ra cho caû caùc chöùng beänh khaùc nöõa.
Tröôùc heát caàn phaûi xaùc ñònh yù nghóa cuûa moät vaøi töø vöïng lieân quan tôùi caùc teá baøo goác. Caùc teá baøo goác laø caùc teá baøo khoâng chuyeân bieät coù theå bieán ñoåi trong baát cöù loaïi teá baøo naøo khaùc cuûa cô theå con ngöôøi. Töø tình traïng "khôûi ñaàu" khoâng coù nhieäm vuï chuyeân bieät ñoù, chuùng seõ trôû thaønh khaùc nhau trong nhieàu caùch thöùc. Chuùng ñöôïc goïi laø caùc "teá baøo goác toaøn naêng - totipotenti", khi chuùng coù theå sinh ra caùc teá baøo cuûa toaøn moät cô phaän. Chuùng ñöôïc goïi laø caùc "teá baøo goác ña naêng - multipotenti", khi coù theå bieán thaønh nhieàu loaïi teá baøo khaùc nhau. Chuùng ñöôïc goïi laø caùc "teá baøo goác ñoäc naêng - unipotenti", khi chæ laøm naûy sinh ra moät loaïi teá baøo xaùc ñònh.
Caùc teá baøo goác phoâi thai laø caùc teá baøo toaøn naêng, laøm thaønh phoâi thai trong caùc giai ñoaïn phaùt trieån ñaàu tieân cuûa noù.
Caùc teá baøo goác tröôûng thaønh hay caùc teá baøo cuûa cô theå laø nhöõng teá baøo ña naêng vaø ñoäc naêng, ñöôïc tìm thaáy trong caùc moâ cuûa cô phaän tröôûng thaønh hay trong maùu cuûa cuoáng roán.
Caùc teá baøo goác tröôûng thaønh "taùi ñònh höôùng" laø caùc teá baøo gioáng caùc teá baøo cuûa phoâi thai, nhöng ñöôïc laáy töø caùc teá baøo goác tröôûng thaønh ñöôïc taùi ñònh höôùng treân bình dieän di truyeàn ñeå trôû laïi tình traïng ban ñaàu.
Vieäc taùi ñònh höôùng naøy theo tieán trình sau ñaây. Tröôùc heát caùc teá baøo goác tröôûng thaønh ña naêng ñöôïc laáy töø caùc teá baøo tröôûng thaønh khaùc nhau cuûa chính caùc beänh nhaân, qua moät tieán trình goïi laø chöông trình "taùi hoaïch ñònh di truyeàn". Caùc baùc só laáy töø beänh nhaân moät vaøi teá baøo, töø moät cho tôùi ba yeáu toá di truyeàn taïo ra tính chaát goác ñöôïc ñöa vaøo trong caùc teá baøo, qua moät duïng cuï cho pheùp thaùp caùc yeáu toá di truyeàn naøy vaøo trong teá baøo di truyeàn. Caùc teá baøo bò thay ñoåi nhö theá baét ñaàu phaùt trieån ñeå ñaït tôùi moät "tình traïng khai maøo" gioáng nhö tình traïng cuûa caùc teá baøo cuûa phoâi thai.
Caùc chuyeân vieân phoøng thí nghieäm theo doõi xem ñieàu gì xaûy ra cho teá baøo ñoù trong tieán trình phaùt trieån, vaø khi thaáy xuaát hieän vaán ñeà thì caàn söûa chöõa vaø tìm hieåu taïi sao. Caùc teá baøo ñaõ ñöôïc taùi hoaïch ñònh naøy coù theå taùi khôûi haønh trong tieán trình phaùt trieån cuûa chuùng, ñeå coù theå trôû thaønh caùc teá baøo chuyeân moân trong moïi höôùng. Qua vieäc nghieân cöùu teá baøo maãu ñoäc ñaùo naøy coù theå nhaän dieän caùc can thieäp caàn thieát phaûi thöïc hieän taïi nhaø thöông. Vôùi phöông phaùp naøy coù theå coù caùc teá baøo "thích hôïp" cho töøng beänh nhaân, maø khoâng coù nguy cô khöôùc töø, bôûi vì chuùng phaùt xuaát töø chính cô phaän cuûa ngöôøi beänh.
Töø nhieàu naêm nay toaùn chuyeân vieân cuûa baùc só Alfredo Gorio, giaùo sö khoa döôïc hoïc y khoa cuûa ñaïi hoïc Milano, baéc Italia, nghieân cöùu tröôøng hôïp chaán thöông coät soáng vaø caùc veát thöông cuûa tuûy coät soáng treân bình dieän thaàn kinh vaø chaán thöông thaàn kinh, baèng caùch tìm hieåu phaûn öùng cuûa chöùng vieâm thaàn kinh vaø ñoïng maùu sau khi bò chaán thöông, vaø phöông caùch chöõa trò baèng caùc teá baøo goác. Vieäc nghieân cöùu ñaõ ñaït caùc keát quûa khaû quan. Sau khi chích caùc teá aøo goác tröôûng thaønh vaøo oùc chuoät, 24 giôø ñoàng hoà sau khi chuùng bò chaán thöông, caùc chuyeân vieân nhaän thaáy 2/3 caùc teá baøo goác naøy xuoáng tôùi tuûy vaø trong voøng 15 ngaøy chuoät baét ñaàu ñi laïi ñöôïc, vì hai chaân sau cuûa chuùng taùi phuïc hoài khaû naêng cöû ñoäng. Caùc chuyeân vieân ñaõ minh nhieân ñöôïc moät loaïi tieåu teá baøo, coù khaû naêng chaën ñöùng moät phaàn caùc teá baøo aên haïi tuûy vaø bieán thaønh caùc teá baøo thaàn kinh laønh maïnh söûa chöõa caùc teá baøo bò thöông. Tieáp ñeán caùc teá baøo goác naøy coù khaû naêng choáng cöï trong moâi tröôøng ngheøo naøn döôõng khí naøy, nhôø vieäc ñieàu hoøa chaát noäi tieát "eritropoietina", giuùp bieán ñoåi oån ñònh thaønh caùc teá baøo thaàn kinh, vaø khieán cho hieäu quûa cuûa vieäc chöõa trò keùo daøi hôn. Khi thöû nghieäm vôùi caùc teá baøo goác cuûa phoâi thai chuoät, nhoùm caùc baùc só noùi treân cuõng ñaõ ñaït ñöôïc caùc keát quûa toát. Baùc só Alfredo Gorio cho bieát giai ñoaïn tôùi seõ laø vieäc thöû nghieäm chöõa trò cho con ngöôøi.
Baùc só Camillo Ricordi, giaùm ñoác "Hoïc vieän nghieân cöùu beänh tieåu ñöôøng" vaø "Trung taâm caáy teá baøo goác ôû Miami" beân Hoa Kyø cho bieát hy voïng coù theå aùp duïng vieäc caáy teá baøo goác tröôûng thaønh cuûa tuïy taïng ñeå chöõa beänh tieåu ñöôøng, laø caên beänh ñang haønh haï 240 trieäu ngöôøi treân theá giôùi. Hieän nay caùc chuyeân vieân ñang thöû nghieäm vieäc caáy caùc chuøm teá baøo tuïy, chöùa caùc teá baøo Beta saûn xuaát chaát Insulina, töø moät ngöôøi cho ñaõ qua ñôøi, vaøo trong gan cuûa ngöôøi nhaän, vaø khieán cho gan cuõng hoaït ñoäng nhö tuïy taïng. Song song laø vieäc nghieân cöùu duøng caùc teá baøo goác cuûa chính ngöôøi beänh qua vieäc taùi hoaïch ñònh teá baøo ñeå chöõa trò. Phöông caùch naøy traùnh ñöôïc vieäc khöôùc töø. Hieän nay caùc chuyeân vieân cuõng ñang nghieân cöùu vieäc duøng caùc teá baøo goác tröôûng thaønh laáy töø cuoáng roán vaø moâ môõ, coù khaû naêng saûn xuaát löôïng teá baøo goác voâ taän. Nhö theá trong töông lai coù theå chöõa beänh tieåu ñöôøng baèng caùch caáy caùc teá baøo goác tröôûng thaønh hay baèng caùch phoøng ngöøa vaø taùi laäp sinh hoaït ñaõ bò hö haïi.
Vieäc caáy caùc teá baøo goác tröôûng thaønh cuõng giuùp dieät tröø caùc teá baøo bò ung thö. Ñaây laø thöû nghieäm ñang ñöôïc moät toaùn caùc baùc só thöïc hieän döôùi söï höôùng daãn cuûa baùc só Alessandro Massimo Gianni, giaùm ñoác "Cô caáu y khoa ung thö 3 cuûa Hoïc vieän quoác gia ung thö Italia". Toaùn chuyeân vieân naøy nghieân cöùu vieäc söû duïng guoàng maùy loaïi tröø töï nhieân cuûa heä thoáng mieãn nhieãm, baèng caùch nhaän dieän caùc phaân töû maøng boïc. Trong loaïi teá baøo maùu naøy coù moät thöù chaát beùo goïi laø "proteina trail" coù khaû naêng gieát cheát caùc vi khuaån ung thö.
Caùc thöû nghieäm chöùng minh cho thaáy khi ñöa vaøo trong caùc teá baøo goác gen cuûa phaân töû maøng boïc naøy, caùc teá baøo goác coù khaû naêng gieát cheát caùc moâ bò beänh thuoäc moïi loaïi ung thö, keå caû ung thö maùu, vôùi söï höõu hieäu lôùn hôn laø hình thöùc ñöôïc duøng trong thuoác choáng ung thö. Khi chích caùc teá baøo ñaõ ñöôïc caûi bieán vaøo trong caùc con chuoät bò beänh ung thö baïch huyeát caàu, 40% chuùng soáng soùt vaø beänh ung thö khoâng phaùt trieån nöõa trong moät thôøi gian laâu. Muïc ñích caùc baùc só ñang nhaém tôùi laø thöû nghieäm cho caùc beänh nhaân ung thö trong caùc nhaø thöông vôùi tieán trình naøy, nghóa laø saûn xuaát caùc teá baøo goác ñaõ ñöôïc bieán ñoåi thaønh caùc maûng teá baøo hay caùc traùi caàu nhoû ñöa chaát proteina noùi treân vaøo trong caùc teá baøo ung thö nhö laø thuoác chöõa. Nhöng ñaây laø loaïi thuoác töï nhieân, khoâng coù chaát ñoäc gaây phaûn öøng phuï vaø ñöôïc cô theå cuûa beänh nhaân chaáp nhaän deã daøng, vaø nhaát laø noù coù khaû naêng chöõa trò moïi chöùng ung thö.
Hoài cuoái naêm 2010, taïp chí y khoa chuyeân nghieân cöùu veà maùu cuõng ñaõ loan tin moät beänh nhaân bò ung thö maùu vaø bò beänh Sida ñaõ hoaøn toaøn khoûi beänh, nhôø caáy caùc teá baøo goác tuûy cuûa moät ngöôøi khaùc thích hôïp coáng hieán cho. Ngöôøi hieán tuûy laø moät ngöôøi daân vuøng Caucaso beân Nga, coù heä di truyeàn quùy hieám, coù khaû naêng choáng laïi vi khuaån cuûa beänh Sida. Chæ coù 1% ngöôøi treân theá giôùi coù heä di truyeàn quùy baùu naøy. Beänh nhaân vöøa bò ung thö maùu naëng vöøa bò beänh lieät khaùng, nhöng boán naêm sau khi ñöôïc caáy tuûy soáng ñaõ khoâng coøn daáu veát naøo cuûa hai chöùng beänh gieát ngöôøi noùi treân. Heä thoáng mieãn nhieãm cuûa oâng ñaõ hoaït ñoäng khoûe maïnh moät caùch hoaøn haûo. Vieäc caáy tuûy soáng raát nguy hieåm vaø chæ ñöôïc thöïc hieän raát haïn cheá, nhöng trong tröôøng hôïp noùi treân noù ñaõ ñem laïi keát quûa raát toát, vaø laø moät ñoùng goùp tích cöïc cho vieäc nghieân cöùu. Baùc só Mario Milco D'Elios, chuyeân vieân mieãn nhieãm noåi tieáng quoác teá thuoäc ñaïi hoïc Firenze, trung baéc Italia, cho bieát tröôøng hôïp naøy raát hay, vì noù môû ñöôøng cho caùc phöông thöùc trò lieäu nhaém tôùi caùc caù nhaân ngöôøi bò beänh Sida. Vieäc caáy caùc teá baøo goác laáy töø moät ngöôøi khoûe maïnh coù yeáu toá di truyeàn ñöôïc thay ñoåi quùy hieám laø loaïi CCR5, caàn thieát cho vi khuaån Sida ñeå gaây beänh cho baïch huyeát caàu, vaø vì theá coù khaû naêng khaùng cöï laïi chính vi khuaån naøy vaø chöõa beänh ung thö.
Vieäc caáy caùc teá baøo goác ñöôïc bieán ñoåi yeáu toá di truyeàn cuõng coù khaû naêng chöõa laønh beänh hö hoaïi hình daïng hoàng huyeát caàu goïi laø Beta talassemia. Sau 10 naêm thöû nghieäm taïi phaân boä sinh hoïc trò lieäu cuûa nhaø thöông nhi ñoàng Necker Paris, moät beänh nhaân bò beänh naøy ñaõ ñöôïc chöõa laønh nhôø caáy caùc teá baøo goác ñöôïc bieán ñoåi. Baùc só Marina Cavazzana Calvo ñaõ höôùng daãn moät nhoùm chuyeân vieân vaø thaønh coâng trong vieäc chöõa trò naøy. Caùc baùc só ñaõ coâ laäp caùc teá baøo goác tuûy xöông cuûa beänh nhaân, vaø thay ñoåi chuùng trong oáng nghieäm vôùi moät caëp gen laønh maïnh. Sau khi ñöôïc kieåm soaùt an toaøn nhieàu laàn, chuùng ñöôïc caáy trôû laïi vaøo trong beänh nhaân ñöôïc ñieàu trò baèng hoùa lieäu ñeå ngaên chaän hoaït ñoäng cuûa tuûy xöông. Caùc teá baøo goác ñöôïc bieán ñoåi ñaõ saûn xuaát hoàng huyeát caàu laønh maïnh moät caùch oån ñònh. Baùc só Bruno Dallapiccola, chuyeân vieân nhi ñoàng taïi nhaø thöông Chuùa Gieâsu Haøi Ñoàng ôû Roma cho bieát: cho tôùi nay phöông phaùp trò lieäu naøy ñaõ chæ ñöôïc aùp duïng cho moät soá raát ít tröôøng hôïp beänh raát hoïa hieám nhö vaøi thöù beänh cuûa heä mieãm nhieãm di truyeàn vaø moät soá ít caùc thöù beänh khaùc. Nhöng phöông phaùp trò lieäu di truyeàn naøy ñang coù caùc keát quûa nhaûy voït, maø giôùi y khoa ñaõ chôø ñôïi töø nhieàu naêm nay, nghóa laø ñeå chöõa trò thöù beänh raát thoâng thöôøng treân theá giôùi laø beänh hö hoaïi hình theå hoàng huyeát caàu talassemia. Vì theá caàn phaûi laäp laïi phöông phaùp trò lieäu thaønh coâng naøy ñoái vôùi caøng nhieàu caùc beänh nhaân bao nhieàu caøng toát baáy nhieâu.
Thaät ra, töø nhieàu thaäp nieân qua, caùc baùc só thuoäc nhieàu laõnh vöïc taïi Italia ñaõ duøng caùc teá baøo goác tröôûng thaønh ñeå chöõa trò thaønh coâng raát nhieàu thöù beänh khaùc nhau keå caû beänh muø maét. Nhöng keát quûa caùc nghieân cöùu vaø chöõa trò cuûa hoï ít ñöôïc giôùi truyeàn thoâng ñeà cao, traùi laïi baùo chí chæ chuù yù tôùi vieäc coå voõ söû duïng caùc teá baøo goác laáy töø phoâi thai ngöôøi, laø phöông phaùp voâ luaân nhaèm taïo döïng phoâi thai ngöôøi ñeå laáy teá baøo roài huûy hoaïi thai nhi.
(Avvenire 9-1-2011)
Linh Tieán Khaûi
(Radio Vatican)