Noã löïc xaây döïng moät neàn daân chuû
cho Afghanistan
Noã löïc xaây döïng moät neàn daân chuû cho Afghanistan.
Afghanistan (Avvenire 5-12-2010) - Phoûng vaán Linh Muïc Jimmy Dabhi, ngöôøi AÁn Ñoä, doøng Teân, veà noã löïc xaây döïng moät xaõ hoäi daân chuû cho daân nöôùc Afghanistan.
Hoài thöôïng tuaàn thaùng 12 naêm 2010 toång thoáng Barack Obama ñaõ baát thình lình vieáng thaêm caùc binh só Myõ ñang chieán ñaáu taïi Afghanistan. OÂng tuyeân boá vôùi caùc chieán binh raèng Hoa Kyø seõ chieán thaéng caùc löïc löôïng hoài khuûng boá Taliban vaø Al Qaeda vaø Hoa Kyø seõ ruùt quaân khoûi Afghanistan vaøo naêm 2014, sau khi hoaøn thaønh nhieäm vuï cuûa mình laø giuùp thieát laäp neàn daân chuû taân tieán taïi ñaây.
Trong thôøi gian qua caùc löïc löôïng Taleban vaø caùc löïc löôïng hoài thuoäc phong traøo khuûng boá Al Qaeda ñaõ lieân tuïc taán coâng caùc ñoaøn xe vaän taûi tieáp vieän cho quaân ñoäi Myõ töø Pakistan sang Afghanistan khieán cho tình hình chieán söï noùng boûng. Toång thoáng Hamid Karzai vaø chính phuû cuûa oâng cuõng nhö quaân ñoäi Afghanistan toû ra quùa yeáu ôùt, khoâng kieåm soaùt ñöôïc tình hình trong nöôùc, vaø cuõng khoâng ñuû khaû naêng baûo ñaûm an ninh cho daân chuùng. Afghanistaan roäng 645,500 caây soá vuoâng, coù gaàn 32 trieäu daân, 84% theo Hoài giaùo Sunnít, 15% theo Hoài giaùo Shiit, vôùi 4 trieäu daân soáng ôû nöôùc ngoaøi, trong ñoù coù 1.2 trieäu beân Iran, 2 trieäu beân Pakistan vaø soá coøn laïi trong vuøng Trung AÙ.
Söï hieän dieän cuûa caùc löïc löôïng quaân söï Hoa Kyø vaø caùc nöôùc ñoàng minh taây aâu khieán cho tình hình Afghanistan caøng trôû neân phöùc taïp hôn. Trong böùc khaûm ñaù maàu Afghanistan ngöôøi ta coù theå nhaän ra nhieàu taùc nhaân gaây ra tình traïng baát oån trong taïi ñaây. Caùc löïc löôïng hoài cuoàng tín Taleban khoâng phaûi laø caùc nhoùm duy nhaát coù traùch nhieäm ñoái vôùi tình traïng baát an hieän nay tai Afghanistan. Vì trong nhieàu caùch theá khaùc nhau coøn coù caùc "chuû nhaân oâng chieán tranh" ñòa phöông, caùc toå chöùc toäi phaïm buoân baùn ma tuùy, caùc nhoùm chuyeân chôû ma tuùy, caùc toå chöùc toäi phaïm buoân goã, caùc toå chöùc an ninh ñòa phöông vaø quoác teá, caùc tranh chaáp chính trò, caùc lôïi loäc kinh teá vaø thöông maïi, söï can thieäp cuûa caùc quoác gia laùng gieàng vaø caùc taùc nhaân quoác teá... taát caû ñeãu goùp phaàn taïo ra tình hình baát oån taïi Afghanistan. Vaø trong moät nghóa naøo ñoù, söï baát oån naøy cuõng ñoàng thôøi laø moät "phöôùc laønh" ñoái vôùi nhaân löïc ngoaïi quoác vaø caû caùc cô caáu cuûa Lieân Hieäp Quoác nöõa.
Caùc nhaø pheâ bình söï hieän dieän oà aït cuûa caùc löïc löôïng nöôùc ngoaøi cho raèng söï baát oån naøy coù theå giaûm thieåu söï töï do ñi laïi cuûa caùc nhaân vieân nöôùc ngoaøi, nhöng cuõng gia taêng caùc lôïi nhuaän kinh teá cho caùc nhoùm lieân quan tôùi tình hình nguy hieåm naøy. Caû khi khoâng keå teân caùc nhoùm hay caùc nhaân vaät laøm aên phaùt taøi nhôø tình hình baát oån naøy, hoøa bình taïi Afghanistan seõ khieán cho nhieàu toå chöùc laøm giaàu nhôø chieán tranh Afghanistan maát ñi caùc moái lôïi cuûa mình.
Trong tình traïng "dieàu haâu ræa xaùc ñoù" söï phaùt trieån xem ra chæ laø moät tieán trình töø treân xæa xuoáng, maø khoâng coù, hay ít coù, söï tham gia cuûa ngöôøi daân vaøo vieäc ñöa ra caùc chöông trình, aùp duïng, thöïc hieän vaø phoå bieán chöông trình phaùt trieån. Treân moät vaøi khía caïnh, söï phaùt trieån naøy xem ra ñöôïc chæ thò bôûi caùc nhu caàu cuûa caùc ngöôøi cho, hôn laø caùc nhu caàu cuûa daân chuùng laø ngöôøi nhaän caùc vieän trôï phaùt trieån. Caùc toå chöùc phi chính quyeàn cuõng ñöôïc thuùc ñaåy thöïc hieän caùc döï aùn ñoøi hoûi nhieàu daán thaân trong caùc thôøi haïn ruùt ngaén, baèng caùch söû duïng caùc ngaân quõy trôï giuùp cuûa coäng ñoàng quoác teá. Moät nhaân vieân cuûa toå chöùc choáng ñoùi taïi Afghanistan noùi raèng "ñieàu chuùng ta hieän thaáy taïi ñaây laø söï lôùn leân nhöng khoâng phaûi laø söï phaùt trieån". Caùc toå chöùc phi chính quyeàn laøm vieäc theo caùc muïc ñích vaø cung caùch rieâng trong moät tình traïng khoâng tin töôûng vaø khoâng trao ñoåi vôùi chính quyeàn Kabul. Söï baát tín nhieäm naøy coù theå giaûm bôùt, neáu coù söï trong saùng, ñaùng tin caäy vaø höõu hieäu cuûa caùc chöông trình trôï giuùp. Nhöng hhoù coù theå ñaït ñöôïc ñieàu naøy, neáu caùc taùc nhaân phaùt trieån khoâng ñaët quyeàn lôïi vaø thieän ích cuûa ngöôøi daân leân haøng ñaàu, chöù khoâng phaûi caùc lôïi loäc cuûa rieâng hoï. Caàn phaûi coù thôøi gian ñeå thay ñoåi neàn "vaên hoùa tuøy thuoäc söï trôï giuùp" cuûa caùc toå chöùc Lieân Hieäp Quoác, trôû thaønh vieäc yù thöùc daán thaân cuï theå, tham döï vaøo tieán trình lôùn leân vaø bình ñònh ñaát nöôùc. Caùc toå chöùc phi chính quyeàn ñòa phöông cho raèng caàn phaûi hieåu bieát tình tình vaø laéng nghe ngöôøi daân ñòa phöông nhieàu hôn. Nhöng nhaát laø laøm sao ñeå chính ngöôøi daân coù theå töï naâng ñôõ söï phaùt trieån cuûa chính hoï, chöù khoâng chôø ñôïi söï trôï giuùp quoác teá, vaø coi noù nhö moät caùi gieáng khoâng ñaùy döôõng nuoâi caùc lôïi loäc saâu roäng, nhöng coù nguy cô khoâng ñaït caùc muïc ñích ñeà ra.
Sau ñaây chuùng toâi xin göûi tôùi quùy vò vaø caùc baïn moät soá nhaän ñònh cuûa Linh Muïc Jimmy Dabhi, ngöôøi AÁn Ñoä, doøng Teân, veà noã löïc xaây döïng moät neàn daân chuû cho daân nöôùc Afghanistan. Cha Dabhi laø chuyeân vieân xaõ hoäi hoïc vaø laø giaùm ñoác Hoïc vieän nghieân cöùu phaùt trieån Afghanistan, vieát taét laø ARDI. Hoïc vieän naøy laø moät toå chöùc phi chính quyeàn ñöôïc thaønh laäp naêm 2009 vôùi muïc ñích traû lôøi cho caùc thaùch ñoá taùi thieát Afghanistan, cuõng nhö ñoàng haønh vôùi traät töï môùi treân bình dieän xaõ hoäi, vaên hoùa vaø kinh teá. Qua daán thaân nghieân cöùu vaø giaùo duïc, Hoïc vieän giuùp ñaåy maïnh tieán trình phaùt trieån nhaân baûn, gaây yù thöùc cho caùc nhoùm xaõ hoäi bò gaït boû ra ngoaøi leà xaõ hoäi, vaø taøi thieát ñaát nöôùc bò bieát bao nhieâu thöông tích vì chieán tranh. Ñeå ñaït caùc muïc tieâu naøy Hoïc vieän ARDI coù caùc sinh hoaït nghieân cöùu xaõ hoäi, giaùo duïc vaø caùc saùng kieán phaùt trieån, ñaëc bieät laø coäng taùc vôùi caùc hoïc vieän ñòa phöông, caùc toå chöùc phi chính quyeàn vaø caùc ñaïi hoïc, cuõng nhö qua caùc saùch vôû taøi lieäu, coù söï coäng taùc cuûa nhieàu ngöôøi treû Afghan.
Hoûi: Thöa cha Dabhi, neàn vaên hoùa lôùn trong quùa khöù cuûa daân toäc Afghanistan coøn laïi nhöõng gì, vaø hieän nay neàn vaên hoùa naøy phaùt trieån theo caùc ñöôøng höôùng naøo?
Ñaùp: Neàn vaên hoùa khoâng bao giôø ñöùng yeân moät choã, nhöng luoân luoân thay ñoåi vaø uoán naén mình theo caùc traïng huoáng, tình hình xaõ hoäi, chính trò, kinh teá cuõng nhö söï giao thoa gaëp gôõ vôùi caùc neàn vaên hoùa vaø caùc daân toäc khaùc. Ñaây laø tröôøng hôïp cuûa Afghanistan. Chaúng haïn coù caùc coâng trình taùi thieát caùc ñaøi kyû nieäm vaø caùc nôi lòch söû, vaên chöông, thô phuù, aâm nhaïc vaø ngheä thuaät, laø nhöõng thöù ñaõ bò caám döôùi cheá ñoä cuûa ngöôøi Taleban, nhöng nay ñöôïc khuyeán khích vaø taùi phuïc hoài töø töø. Cuõng neân ghi nhaän raèng ngoaøi caùc ñoà vaät vaø caùc dinh thöï ñeàn ñaøi, coøn coù caùc thoùi quen, caùc taäp tuïc, caùc kieåu soáng nhö thaønh phaàn cuûa neàn vaên hoùa nöõa. Vaø ôû ñaây coù theå nhaän thaáy caùc kyø thò phong kieán, phuï heä vaø kieåu tính duïc coøn saâu ñaäm trong xaõ hoäi chung soáng vôùi söï taân tieán cuûa kieåu may maëc vaø moát soáng. Ngöôøi ta ñang chöùng kieán söï phaùt trieån cuûa moät neàn vaên hoùa tieâu thuï trong moät nöôùc, trong ñoù coù theå mua caùc ñieän thoaïi di ñoäng toái taán nhaát, nhöng heä thoáng ñöôøng xaù laïi raát laø toài teä, keå caû trong thuû ñoâ Kabul. Cuõng gioáng nhieàu xaõ hoäi khaùc, ôû ñaây nam giôùi ñöôïc nhieàu töï do vaø quyeàn bính hôn nöõ giôùi trong laõnh vöïc chính trò cuõng nhö trong laõnh vöïc kinh teá, trong moâi tröôøng giaùo duïc cuõng nhö trong laõnh vöïc y teá vaø giaûi trí. Theá roài coù vaøi neàn vaên hoùa cuûa caùc nhoùm chuûng toäc ñòa phöông, cuõng baûo thuû vaø coù tính caùch phuï heä saâu ñaäm hôn caùc chuûng toäc khaùc.
Hoûi: Taïi Afghanistan coù moät xaõ hoäi daân söï, caùc thaønh phaàn coát caùn goàm giôùi trí thöùc vaø caùc cô caáu vaên hoùa coù theå naém giöõ vai troø trung gian giöõa khuynh höôùng boä toäc, chính trò vaø nieàm tin toân giaùo khoâng thöa cha?
Ñaùp: Noùi chung, xaõ hoäi daân söï khaùc vôùi caùc cô caáu cuûa chính quyeàn vaø laõnh vöïc lôïi loäc, vaø noù khoâng ñaïi dieän cho caùc cô caáu vaø laõnh vöïc lôïi loäc naøy. Trong nghóa heïp, coù moät xaõ hoäi daân söï trong moïi quoác gia, maëc duø theo nhieàu möùc ñoä khaùc nhau. Vaán ñeà ñoù laø noù maïnh meõ, ña nguyeân vaø höôùng tôùi coâng ích tôùi möùc naøo. Moät neàn daân chuû caøng sinh ñoäng bao nhieâu, thì xaõ hoäi cuûa noù caøng sinh ñoäng baáy nhieâu. Afghanistan laø moät neàn daân chuû môùi leân, vì theá xaõ hoäi daân söï cuûa noù cuõng môùi. Coù raát nhieàu vaán ñeà xaõ hoäi vaø caùc vaán ñeà khaùc nhö: naïn vi phaïm caùc quyeàn con ngöôøi, caùc kyø thò toân giaùo, chuûng toäc, vaø vuøng mieàn, naïn gian tham hoái loä, con oâng chaùu cha, laø nhöõng teä ñoan trong luùc naøy xem ra khoâng theå vöôït thaéng ñöôïc. Do ñoù, caùc cô caáu giaùo duïc cuõng khoâng thoaùt khoûi caûnh gian tham hoái loä vaø bò chính trò hoùa, vaø haäu quûa laø noù khoâng theå ñaøo taïo moät taàng lôùp trí thöùc giuùp cuûng coá xaõ hoäi daân söï. Caàn phaûi nghieân cöùu nhieàu hôn veà caùc ñeà taøi xaõ hoäi, vaø daán thaân nhieàu hôn qua caùc saùng kieán xaõ hoäi vaø moät söï tham döï cuï theå hôn cuûa theá giôùi ñaïi hoïc vaøo cuoäc soáng cuûa xaõ hoäi daân söï. Haøng laõnh ñaïo toân giaùo coù aûnh höôûng lôùn treân daân chuùng, nhöng laïi khoâng daán thaân nhieàu ñeå tranh ñaáu cho caùc quyeàn con ngöôøi vaø cho moät söï ñoäc laäp tö töôûng lôùn hôn.
Hoûi: Thöa cha, theá ñaâu laø caùc chöôùng ngaïi caûn ngaên moät söï phaùt trieån ñích thaät cuûa Afghanistan, vaø ñaâu laø vai troø cuûa toân giaùo lieân quan tôùi vaán ñeà naøy?
Ñaùp: Coøn coù raát nhieàu caâu hoûi coù tính caùch sinh töû, roäng môû ñoái vôùi söï phaùt trieån cuûa daân nöôùc Afghanisan. ÔÛ ñaây toâi chæ coù theå keå ra moät vaøi chöôùng ngaïi: nhö söï ngheøo tuùng bao goàm vieäc thieáu an ninh thöïc phaåm, vieäc saên soùc söùc khoûe thieáu thoán, daân chuùng khoâng ñöôïc che chôû choáng laïi caùi gía laïnh cuûa khí haäu khaéc nghieät trong muøa ñoâng, hoá saâu phaân caùch giöõa ngöôøi giaàu vaø ngöôøi ngheøo gia taêng, söï kyø thò phaùi tính, vieäc quaûn trò yeáu keùm, tình traïng phung phí caùc ngaân khoaûn trôï giuùp, söï trôï giuùp khoâng höõu hieäu, naïn gian tham hoái loä, neàn vaên hoùa leä thuoäc trong moät quoác gia trong ñoù 90% ngaân quõy phaùt xuaát töø caùc trôï giuùp quoác teá. Theá roài Afghanistan laø moät Coäng hoøa hoài giaùo, vì theá toân giaùo quan troïng vì laø phaàn cuûa cuoäc soáng quoác gia. Taïi ñaây nieàm tin hoài giaùo ñöôïc coi nhö yeáu toá thuaän tieän cho söï phaùt trieån nhaân baûn, tuy nhieân cuõng coù caùc yeáu toá maïnh meõ cuûa khynh höôùng baûo thuû vaø quùa kích toân giaùo, khoâng ñöôc moïi ngöôøi thöøa nhaän.
Hoûi: Söï hieän dieän oà aït cuûa caùc löïc löôïng nöôùc ngoaøi coù naém giöõ vai troø naøo trong vieäc xaây döïng moät nöôùc Afghanistan taân tieán hôn hay khoâng thöa cha?
Ñaùp: Coäng ñoàng quoác teá vöøa ñöôïc ñaùnh giaù cao vöøa bò nghi ngôø, ñaëc bieät laø löïc löôïng quaân söï Myõ. Ñoâi khi ngöôøi ta coù caûm töôûng söï hieän dieän ñoù ñöôïc nhaân nhöôïng, bôûi vì neáu khoâng coù söï trôï giuùp cuûa noù, neàn kinh teá trong nöôùc seõ suïp ñoå. Chaéc chaén laø söï hieän dieän naøy cuûa quoác teá trôï giuùp daân nöôùc Afghanistan roài, ñaëc bieät trong vieäc taùi thieát heä thoáng haønh chaùnh, heä thoáng hoïc ñöôøng, y teá, baøn giaáy, vaø quaân ñoäi. Caùc baïo löïc vaø baùo thuø gia taêng bôûi söï hieän dieän cuûa coäng ñoàng quoác teá, nhaát laø cuûa caùc löïc löôïng thuoäc khoái Lieân Minh Baéc Ñaïi Taây Döông NATO. Nhöng cuõng ñuùng laø ngöôøi ta lo sôï raèng vieäc quoác teá ruùt quaân khoûi Afghanistan coù theå taïo cô hoäi cho caùc keû cuoàng tín trôû laïi naém chính quyeàn, vaø ñaát nöôùc Afghanistan seõ laïi rôi vaøo moät cuoäc noäi chieán ñaãm maùu.
Hoûi: Nhö laø ngöôøi khoâng phaûi goác Afghanistan vaø cuõng khoâng phaûi laø ngöôøi theo Hoài giaùo, kinh nghieäm cuûa cha ñaõ nhö theá naøo?
Ñaùp: Cho tôùi nay toâi khoâng gaëp khoù khaên naøo trong tö caùch khoâng phaûi laø ngöôøi theo Hoài giaùo. Daân chuùng ñoái xöû toát ñoái vôùi chuùng toâi laø ngöôøi aán Ñoä, vaø nhö laø giaùo sö toâi ñöôïc thöôøng daân toân troïng. Caên cöôùc kitoâ cuûa toâi khoâng phaûi laø moät vaán ñeà ñoái vôùi toâi cuõng nhö ñoái vôùi ña soá daân soáng taïi ñaây. Chaéc chaén coù ngöôøi nghi ngôø ñoái vôùi caùc lyù do söï hieän dieän cuûa toâi taïi Afghanistan vaø tình yeâu thöông cuûa toâi ñoái vôùi daân nöôùc naøy, nhöng ñieàu naøy cuõng thuoäc cuoäc soáng thoâi... Ñaây cuõng laø kinh nghieäm toâi ñaõ caûm nhaän beân AÁn Ñoä, töø phía nhöõng ngöôøi AÁn coù khuynh höôùng duy aùi quoác quùa khích, maëc duø toâi cuõng laø ngöôøi AÁn. Vieäc tieáp xuùc vôùi caùc sinh vieân hoïc sinh vaø vôùi caùc ñoàng nghieäp Afghan cho tôùi nay tích cöïc chöù khoâng phaûi tieâu cöïc. Soáng ôû ñaây, toâi nhaän thaáy roõ raøng hôn söï kieän ña soá caùc taâm tình choáng hoài giaùo ñaõ do caùc haønh ñoäng cuûa moät thieåu soá gaây ra, vaø roát cuoäc chuùng taïo ra söï nghi ngôø ñoái vôùi söï tuøy thuoäc quoác gia cuûa bieát bao nhieâu ngöôøi hoài, cuõng nhö tình yeâu thöông cuûa hoï ñoái vôùi nhöõng ngöôøi khaùc. Dó nhieân, cuõng coù nhöõng luùc toâi caûm thaáy khoâng coù an ninh vaø toâi sôï haõi chöù. Toâi ñaõ chöùng kieán vaøi vuï noå, vaø môùi chæ caùch ñaây coù hai thaùng thoâi ñaõ xaûy ra moät vuï khuûng boá töï saùt baèng bom taøn phaù moät baøn giaáy caùch nôi toâi ôû 50 meùt. Nhöng ñoái vôùi caùc anh chò em Afghan cuûa toâi, thì chaúng coù gì laø môùi meû caû, hoï ñaõ quen soáng cuoäc soáng thöôøng ngaøy nhö vaäy roài. Chính caùc khaùt voïng cuûa thöôøng daân, cuûa caùc treû em, cuûa caùc sinh vieân hoïc sinh ñoäng vieân tinh thaàn cuûa toâi. Öôùc muoán hieåu bieát trao ban söùc maïnh cho nhöõng ngöôøi soáng ngoaøi leà xaõ hoäi. Sö tham gia nhieàu hôn cuûa nöõ giôùi vaøo cuoäc soáng coâng coäng vaø trong xaõ hoäi daân söï laø daáu chæ giuùp hy voïng raèng moät söï phaùt trieån nhaân baûn laø ñieàu coù theå thöïc hieän ñöôïc, vöôït ngoaøi caùc khoù khaên coù theå gaëp phaûi.
(Avvenire 5-12-2010)
Linh Tieán Khaûi
(Radio Vatican)