Hieän tình Haiti
3 thaùng sau ngaøy ñoäng ñaát
Hieän tình Haiti 3 thaùng sau ngaøy ñoäng ñaát.
Phoûng vaán nhaø ñaïo dieãn Raoul Peck veà hieän tình Haiti 3 thaùng sau cuoäc ñoäng ñaát taøn phaù ñaát nöôùc naøy.
Haiti (Avvenire 2-4-2010) - Trong caùc ngaøy ñaàu thaùng 4 naêm 2010 ñaïo dieãn Raoul Peck, ngöôøi Haiti ñaõ ñeán Milano ñeå giôùi thieäu cuoán phim cuûa oâng choáng laïi nhaø ñoäc taøi Duvalier. Cuoán phim töïa ñeà "Moloch Tropical" keå laïi söï ñieân loaïn cuûa quyeàn bính vaø thaûm caûnh soáng cuûa ngöôøi daân Haiti, ñaëc bieät döôùi thôøi cuûa toång thoáng Francois Duvalier, coù bieät danh laø "Papa Doc", moät trong nhöõng nhaø ñoäc taøi kheùt tieáng nhaát cuûa nöôùc naøy. Tuy laø ngöôøi goác Haiti nhöng ñaïo dieãn Peck ñaõ soáng taïi nhieàu nôi khaùc nhau treân theá giôùi trong ñoù coù Coäng Hoøa Daân Chuû Congo. Caùc phim cuûa oâng toá caùo caùc leäch laïc cuûa quyeàn bính chính trò, cuõng nhö caùc leã nghi vaø caùc sa ñoïa cuûa noù. Ñaïo dieãn Raoul Peck môùi rôøi Haiti ñeå ñeán Italia.
Nhö ñaõ bieát traän ñoäng ñaát ngaøy 12-1-2010 taïi Haiti maïnh tôùi 7 ñoä theo thöôùc Richter ñaõ khieán cho 300,000 ngöôøi thieät maïng vaø gaây thieät haïi cho 3.5 trieäu ngöôøi khaùc, töùc moät phaàn ba daân soá toaøn nöôùc. Traän ñoäng ñaát ñaõ khieán cho hôn moät trieäu ngöôøi maát heát nhaø cöûa, saûn nghieäp. Trong soá nhöõng ngöôøi bò thieät maïng cuõng coù Ñöùc Cha Joseph Serge Miot, Toång Giaùm Muïc thuû ñoâ Port-au-Prince, nhieàu linh muïc tu só vaø chuûng sinh. Trung taâm xaûy ra ñoäng ñaát caùch thuû ñoâ Port-au-Prince 15 caây soá. Caùc khu phoá thuoäc phaàn thaáp hôn cuûa thuû ñoâ hoaøn toaøn bò taøn phaù. Caû dinh toång thoáng cuõng bò suïp ñoå, nhöng toång thoáng Reneù Preùval vaø gia ñình oâng ñaõ thoaùt cheát, vì khoâng coù maët trong dinh khi xaûy ra traän ñoäng ñaát.
Ñöùc Toång Giaùm Muïc Bernardito Auza, Söù Thaàn Toøa Thaùnh taïi Haiti, cho bieát nhaø thôø chính toøa cuõng nhö taát caû moïi nhaø thôø vaø chuûng vieän ñeàu trôû thaønh caùc ñoáng gaïch vuïn. Trong soá nhöõng ngöôøi bò cheát cuõng coù baø Zilda Arns, baøo muoäi cuûa Ñöùc Hoàng Y Evaristo Arns, nguyeân Toång Giaùm Muïc Sao Paolo beân Brasil. Baø laø saùng laäp vieân toå chöùc Muïc vuï cho treû em cuûa Giaùo Hoäi Coâng Giaùo Brasil, töø nhieàu naêm nay laøm vieäc thöøa sai beân Haiti vaø laø ngöôøi noåi tieáng vì ñaõ nhaän ñöôïc Giaûi thöôûng veà caùc quyeàn con ngöôøi naêm 2002 cuûa toå chöùc Lieân Hieäp Quoác.
Trong soá nhöõng ngöôøi thieät maïng trong traän ñoäng ñaát cuõng coù nhieàu nhaân vieân thuoäc toã chöùc Baûo Hoøa cuûa Lieân Hieäp Quoác vaø khaùch du lòch, vì toøa nhaø truï sôû cuûa Lieân Hieäp Quoác vaø nhieàu khaùch saïn ñaëc bieät laø khaùch saïn Montana, laø khaùch saïn sang troïng nhaát thuû ñoâ Port-au-Prince, cuõng bò saäp.
Ñaùp lôøi môøi goïi cuûa Ñöùc Thaùnh Cha Bieån Ñöùc XVI, Hoa Kyø vaø nhieàu nöôùc taây AÂu khaùc cuõng nhö caùc toå chöùc baùc aùi vaø nhaân ñaïo quoác teá ñaõ töùc toác huy ñoäng coâng taùc cöùu trôï. Raát tieác vì phi tröôøng thuû ñoâ Port-au-Prince nhoû vaø thieáu caùc cô caáu haï taàng cuõng nhö söï phoái hôïp, neân coâng taùc cöùu trôï ñaõ gaëp khaù nhieàu khoù khaên, ít nhaát trong maáy tuaàn ñaàu tieân. Tuy nhieân toå chöùc Caritas toaøn Haiti ñaõ hôïp löïc vôùi Caritas thuû ñoâ ñaûm traùch höõu hieäu vieäc phaân phoái ñoà cöùu trôï.
Sau maáy tuaàn ñaøo bôùi caùc toaùn caáp cöùu cuõng ñaõ cöùu soáng ñöôïc haøng chuïc ngaøn ngöôøi. Nhöng vôùi thôøi gian qua ñi hy voïng soáng coøn cuûa haøng chuïc ngaøn ngöôøi khaùc bò keït döôùi caùc khoái xi maêng coát saét, beâ toâng vaø gaïch vuïn trôû thaønh maây khoùi. Chính vì theá cuõng khoâng ai bieát chính xaùc soá ngöôøi cheát trong traän ñoäng ñaát trong thuû ñoâ Port-au-Prince laø bao nhieâu. Ngoaøi ra, cuõng coù caûnh lôïi duïng hoâi cuûa vaø baïo löïc töø phía caùc baêng ñaûng toäi phaïm.
Sau ñaây chuùng toâi xin göûi tôùi quùy vò vaø caùc baïn baøi phoûng vaán ñaïo dieãn Raoul Peck veà hieän tình Haiti 3 thaùng sau ngaøy ñoäng ñaát.
Hoûi: Thöa oâng Peck, töø Haiti vaø ñaëc bieät laø töø thuû ñoâ Port-au-Prince caùc hình aûnh taøn phaù, khoå ñau vaø baïo löïc vaãn tieáp tuïc ñöôïc truyeàn ñi khaép nôi treân theá giôùi. Hai thaùng röôõi sau ngaøy xaûy ra traän ñoäng ñaát tình hình Haiti hieän nay ra sao?
Ñaùp: Tröôùc heát toâi phaûi noùi raèng caùc hình aûnh veà traän ñoäng ñaát taïi Haiti, maø caùc phöông tieän truyeàn thoâng quoác teá chieáu treân maøn hình, ñaõ chæ laø moät phaàn cuûa nhöõng gì xaûy ra taïi Haiti. Caùc ñaøi truyeàn hình tìm kieám caùc hình aûnh maïnh, caùc caâu chuyeän theâ thaûm, phuï nöõ, treû em, caùc caûnh baïo löïc, cöôùp boùc hoâi cuûa vaø nhaán maïnh treâm thaûm caûnh vaø tai öông... Dó nhieân laø cuõng coù nhöõng ñieàu ñoù, vaø ñoù laø ñieàu ñuùng chöù khoâng phaûi laø sai, nhöng ngaøy nay ngöôøi daân Haiti cuõng ra coâng gaéng söùc goùp phaàn taùi thieát nhaø cöûa, tröôùc khi muøa möa tôùi vaø ñeå taùi xaây döïng cuoäc soáng cuûa hoï. Toâi ñaõ troâng thaáy moät daân toäc ngoaïi thöôøng, xaén tay aùo leân ñeå baét ñaàu trôû laïi vaø ñeå tieáp tuïc soáng.
Hoûi: Theá maø töø caùc nöôùc Taây AÂu ngöôøi ta coù caûm töôûng laø hoãn loaïn thoáng trò taïi Haiti vaø caû caùc toå chöùc nhaân ñaïo quoác teá cuõng laøm vieäc maø khoâng coù moät söï phoái hôp thöïc söï... coù ñuùng theá khoâng thöa oâng?
Ñaùp: Ñuùng theá. Coù tình traïng thieáu toå chöùc vaø khoâng coù khaû naêng phaûn öùng vaø can thieäp moät caùch höõu hieäu taïi nhöõng nôi daân chuùng caàn ñöôïc trôï giuùp moät caùch caáp baùch nhaát cuõng nhö ñeå ñaùp öùng caùc öu tieân khaån caáp nhaát. Nhöng nhaát laø coäng ñoàng quoác teá khoâng ñaùnh giaù ñuùng möùc caùc khaû theå cuûa ngöôøi daân Haiti vaø giuùp hoï trôû thaønh caùc taùc nhaân chính cuûa vieäc töï taùi thieát caùc ñoå vôõ do traän ñoäng ñaát gaây ra.
Hoûi: Thöa oâng, coù vaøi ngöôøi cho raèng ñaøng sau caùc chöông trình vaø trôï giuùp taùi thieát ñoù coù baøn tay cuûa Hoa Kyø aâm möu thoáng trò Haiti trong moät caùch theá naøo ñoù, coù ñuùng vaäy khoâng?
Ñaùp: Toâi khoâng tin laø coù aâm möu moâ thoáng trò naøo ñoù. Theo toâi thaáy thì chæ coù söï thieáu toå chöùc vaø phoái hôïp. Caùc trôï giuùp cuûa ngöôøi Hoa Kyø raát laø yù nghóa.
Hoûi: Tuy nhieân trong cuoán phim cuûa oâng ngöôøi ta nhaän thaáy roõ raøng laø coù caùc leøo laùi cuûa Hoa Kyø, ñaõ ñöa moät ngöôøi cuûa hoï leân naém quyeàn vaø ngöôøi Hoa Kyø khoâng chaáp nhaäp vieäc oâng aáy khoâng toân troïng caùc luaät leä. Ñaây coù phaûi laø moät lòch söû ñöôïc laäp laïi taïi Haiti hay khoâng?
Ñaùp: Khoâng phaûi chæ taïi Haiti. Cuoán phim cuûa toâi khoâng chæ lieân quan tôùi ñaát nöôùc Haiti cuûa toâi hay nhöõng ngöôøi ñaõ cai trò noù maø thoâi, nhöng noù laø moät lôøi toá caùo choáng laïi taát caû moïi quyeàn bính baïo löïc vaø caùc nhaø ñoäc taøi aùp böùc daân chuùng cuûa hoï, ít nhieàu taïi khaép nôi treân theá giôùi naøy, vieän côù laø hoï ñaõ ñöôïc daân chuùng baàu leân.
Hoûi: Vaâng, ñuùng theá. Trong phim "Moloch Tropical" ñaïo dieãn ñaõ ñeå cho toång thoáng Duvalier cuûa Haiti laäp ñi laäp laïi nhieàu laàn laø oâng ta ñaõ ñöôïc ngöôøi daân baàu leân moät caùch daân chuû. Nhöng roài oâng laïi ñaõ thi haønh moät quyeàn bính ñoäc taøi vaø soáng raát xa caùch ngöôøi daân. Cuoán phim naøy coù phaûi laø moät lôøi tuyeân boá khoâng tin töôûng nôi heä thoáng daân chuû döïa treân vieäc ñaàu phieáu töï do hay khoâng?
Ñaùp: Neàn daân chuû khoâng phaûi laø moät caùi gì ñaõ ñöôïc saùng cheá ra moät laàn cho luoân maõi. Chuùng ta taát caû phaûi tieáp tuïc laøm vieäc ñeå cuûng coá vaø phaùt huy noù, tröôùc heát baèng caùch ñöa ra caùc hình thöùc kieåm soaùt vieäc laøm cuûa nhöõng ngöôøi caàm quyeàn. Trong nghóa naøy, söï ñoäc laäp vaø töï do cuûa giôùi baùo chí truyeàn thoâng laø ñieàu neàn taûng, ñeå neàn daân chuû khoâng bò giaûn löôïc thaønh moät laù phieáu ñôn sô, ñöôïc ngöôøi daân söû duïng nhö laø moät hình thöùc beà ngoaøi cho coù chuyeän.
Hoûi: Nhöng maø caû oâng nöõa, oâng cuõng ñaõ nhöôïng boä quyeàn bính, baèng caùch chaáp nhaän laøm boä tröôûng Vaên hoùa trong chính quyeàn cuûa toång thoáng Reneù Preùval maø...
Ñaùp: Khoâng coù ai laø hoaøn haûo caû. Ñoù ñaõ laø moät kinh nghieäm khoù khaên vaø ñau ñôùn, caû khi toâi ñaõ dieãn taû khoâng phaûi moät tham voïng caù nhaân, nhöng moät kinh nghieäm cuûa moät nhoùm ngöôøi tranh ñaáu cho daân chuû. Daàu sao ñi nöõa, toâi ñaõ rôøi chöùc vuï vaø quyeàn bính raát sôùm ñeå tieáp tuïc laø moät ngheä só vaø moät ñaïo dieãn khoâng bao giôø bò söùc maïnh cuûa quyeàn löïc khuaát phuïc. Vôùi cuoán phim naøy toâi ñaõ ñaëc bieät muoán gioùng leân moät tieáng keâu ñau ñôùn vaø giaän döõ. Noù ñaõ ñöôïc gôïi höùng bôûi 40 naêm suy tö veà tình hình cuûa ñaát nöôùc Haiti.
Hoûi: Sau traän baõo Jeanne hoài naêm 2004 vaø traän ñoäng ñaát hoài thaùng Gieâng vöøa qua vaø sau haøng chuïc naêm soáng döôùi caùc ñöôøng loái chính trò toài teä ñaõ bieán Haiti trôû thaønh moät trong caùc quoác gia ngheøo nhaát theá giôùi, coù ngöôøi ñaõ noùi tôùi Haiti nhö moät quoác gia bò chuùc döõ. Vaø cuoán phim cuûa oâng cuõng khoâng cho thaáy söï laïc quan naøo... Rieâng oâng thì oâng nghó sao?
Ñaùp: Toâi khoâng ñoàng yù vôùi caùc suy nghó nhö theá. Haiti khoâng phaûi laø moät ñaát nöôùc bò chuùc döõ. Ñuùng thaät laø noù ñaõ coù moät lòch söû chieán ñaáu vaø buoàn thöông, nhöng ñaát nöôùc naøy cuõng coù trong chính mình khaû naêng vöôn leân. Daân chuùng bieát ñieàu naøy vaø hoï chöùng minh cho thaáy ñieàu naøy ngaøy nay hôn bao giôø heát, baèng caùch phaûn öùng choáng laïi söï taøn phaù vôùi loøng can ñaûm vaø vôùi söï kieân trì raát lôùn. Coäng ñoàng vaø caùc phöông tieän truyeàn thoâng quoác teá phaûi phaûi nhaän thaáy ñieàu ñoù vaø ñaùnh giaù cao hôn caùc noã löïc naøy cuûa ngöôøi daân Haiti.
(Avvenire 2-4-2010)
Linh Tieán Khaûi
(Radio Vatican)