C

caesaropapism

1. Thể chế giáo hội do Hoàng Ðế thống trị, thể chế giáo và thế quyền hợp nhất trị, chế độ Hoàng Ðế kiêm quyền Giáo Hoàng 2. Ðối với quốc gia và giáo hội Hoàng Ðế có quyền tuyệt đối; quốc gia trọng hơn tôn giáo 3. Thuyết quốc gia quản lý giáo hội.

call

Gọi, kêu gọi

Calvinism

Chủ nghĩa Calvin [xem Calvinists].

Calvinists

Phái Tin lành Calvin [vào thế kỷ thứ 16 từ phái Tin Lành Luther, Calvin (1509-1564) thành lập một giáo phái Tin Lành cải cách. Chủ trương thuyết tiền định].

canon

1. Giáo luật 2. Thánh kinh [chính điển, qui điển]. 3. Tín điều 4. Kinh nguyện thánh thể, lễ qui thánh lễ 5. Phong thánh 6. Kinh nhật giáo sĩ [Linh mục đặc biệt phụ trách đọc kinh nhật tụng trong truyền thống Giáo Hội Công Giáo].
~ law Giáo luật, giáo qui, qui luật của giáo hội.
~ of Scripture Thánh kinh chính điển, qui điển thánh kinh [phân biệt với thánh kinh ngụy thư. Trước tác thánh kinh, do truyền thống và quyền uy giáo hội khâm định, được Thiên Chúa linh ứng mà viết ra bao hàm hệ tư tưởng của mặc khải Thiên Chúa].

canonization

1. Liệt vào hàng các vị thánh, phong thánh, tìm xét công đức của một người để phong thánh [phán quyết tối hậu của giáo hội đối với một người tín hữu đã chết và được lên thiên đàng nên đáng được công khai tôn kính]. 2. Liệt kê vào thánh kinh chính điển, công nhận như là thánh kinh [ hành vi của giáo hội đương cục chấp nhận một văn kiện vào thánh kinh chính điển vì văn kiện đó được Thiên Chúa linh cảm].

capitalism

1. Chủ nghĩa tư bản, thể chế kinh tế do những nhà tư bản điều khiển 2. Có hình thức tư bản, địa vị các nhà tư bản, tập trung tư bản, sức mạnh của tư bản, ảnh hưởng của tư bản.

caput (L.)

Thủ lĩnh, đầu.

caput ministeriale (L.)

Vị công bộc thứ nhất [Gallicans và Febronians chủ trương thần quyền của Chúa Kitô được hoàn toàn trao cho toàn thể Giáo Hội, kế đến từ giáo hội trao cho Thánh Phêrô, vì vậy thánh Phêrô được xem như người công bộc thứ nhất].

cardinal

1. Ðức Hồng Y [thế kỷ thứ 16 Ðức Giáo Hoàng bắt đầu chọn lựa từ các địa phận trên thế giới những người đảm nhận chức bộ trưởng các thánh bộ trong giáo triều và các ngài được quyền tuyển cử Giáo Hoàng]. 2. Cái chủ yếu, cái chính yếu. ~ virtues Nhân đức chủ yếu [đức tính chính yếu gồm: minh trí, chính nghiõa, dũng cảm, tiết chế. Tây phương cho đó là tổng hợp nền tảng của tất cả đức hạnh].

cardo (L.)

Ðiểm chính, cột trụ.

cargo cult

Tôn thờ vật chất [có một số dân da đen cho rằng dân da trắng hưởng thụ tất cả những văn minh vật chất hiện tại, hơn thế nữa trên những vật chất này họ còn diễn đạt theo tính cách ma lực, họ sùng bái coi như con đường chính xác mưu tìm tài vật và qua đó để thống trị; và sau đó trở thành đường hướng tôn thờ vật chất chung].

casualism

Thuyết ngẫu nhiên, thuyết cơ duyên [học thuyết nhận thức thế giới tự nhiên diễn biến không có bất cứ mục đích nào].

casuistry

1. Quyết nghi luận [môn học áp dụng những nguyên tắc đạo đức chung nhằm hướng dẫn giải quyết những nố khó khăn riêng biệt (tìm đúng sai trong hành vi đạo đức)] 2. Ngụy biện, giải thích quanh co.

casus (case) (L.)

Sự kiện, án kiện, án kiện cá biệt, cá kiện, trường hợp, nố.

casus reservantus (L.)

Trường hợp dành riêng, nố dành riêng, án kiện dành riêng cho Giáo Hoàng và Giám Mục phán đoán.

catabaptists

Xem baptists

catechesis (Gr. L.)

Giảng thụ giáo lý, truyền thụ giáo lý, giáo lý.

catechetics

Giáo lý giảng thụ học [môn học để dạy giáo lý], sư phạm giáo lý, học theo lối vấn đáp.

catechism

Sách giáo lý, yếu lý vấn đáp [bổn đồng ấu, giáo lý công giáo], vấn đáp tín ngưỡng.

catechist

Giảng viên giáo lý, truyền giáo viên, thầy truyền đạo, giáo sĩ.

catechumen

Tân tòng, vọng giáo hữu [người tìm hiểu đạo], người học hỏi giáo lý, bổn đạo mới rửa tội].

category

Phạm trù, hạng, bộ môn, thứ loại, loại, thứ, lớp.

catena (L.)

Giáo phụ chú thích tập [sách thu thập những chú thích của các giáo phụ và giáo hội sơ khai dùng để cắt nghĩa kinh thánh].

Cathari (L.)

Phái thuần khiết, phái tinh khiết [một dị phái trung cổ qúa chú trọng phương diện vô hình của tinh thần, lại còn phản đối kẻ chết sống lại, cũng không nhận cần thiết tính của bí tích, bất mãn tổ chức hữu hình của giáo hội].

catharsis (L.)

Xem purification: Sự thanh tẩy.

cathedra Petri (L.)

(chair of St. Peter) Giảng toà Thánh Phêrô, ngai tòa của Thánh Phêrô [danh từ của Cyprian of Carthage ?-258 trở thành một ngôn ngữ của Giáo Hội Roma chỉ chỗ Ðức Giáo Hoàng ngồi thuyết giảng như là chỗ vị nguyên thủ của Giáo hội huấn dạy toàn thể con cái Ngài].

catholic

1. Thuộc công giáo, công chúng, phổ biến 2. Catholic: Tín hữu Thiên Chúa Giáo, thuộc Thiên Chúa Giáo. catholic action Hội công giáo tiến hành [Ðức Giáo Hoàng Piô XI 1922- 1939 đã phát động và cổ võ toàn thể giáo dân từ phương diện bản thân, gia đình, và xã hội tiến tới thực hiện lý tưởng Thiên Chúa Giáo].

Catholic Apostolic Church

Phái Tin Lành Sứ Ðồ [Giáo Hội Trưởng Lão ở Tô Cách Lan do Edward Irving 1792-1834 lập, bắt chước hình thái đoàn thể của giáo hội sơ khai].

Catholic Church

1. Giáo Hội Thiên Chúa, Thiên Chúa Giáo [danh xưng thành viên giáo hội do pháp định]. 2. Catholic church: Giáo đường, thánh đường Thiên Chúa Giáo, nhà thờ.

Catholic faith

1. Tín ngưỡng Thiên Chúa Giáo, đức tin công giáo [vì quyền giáo huấn của Giáo Hội không sai lầm nên tin tưởng vào đạo lý]. 2. catholic faith: Niềm tin giáo hội hoàn vũ, tín ngưỡng của giáo hội hoàn cầu.

Catholic theology

Thần học Thiên Chúa Giáo, thần học công giáo.

Catholic truths

1. Chân lý Thiên Chúa Giáo [huấn dạy không trực tiếp, không chính thức đến từ mạc khải nhưng có sự liên quan mật thiết với mạc khải, do giáo hội quyết định, công bố là chính xác nhưng không phải là vô ngộ (khác với tín lý)]. 2. catholic truth: Chân lý công giáo.

Catholicism

1. Tư tưởng và sinh hoạt của Thiên Chúa Giáo 2. Chủ nghĩa Thiên Chúa Giáo [nghĩa xấu, nghĩa này do một số Tin Lành nhạo tín hữu Thiên Chúa Giáo câu nệ vào những văn bản tín lý của giáo hội]. 3. Thiên Chúa Giáo 4. catholicism: Ðại công giáo, chủ nghĩa đại công [xem ecumenism].

catholicity

1. Ðại công tính, công chúng tính, phổ biến tính 2. Catholicity: Thể chế hay giáo thuyết Thiên Chúa Giáo.

causa sui

Nguyên nhân tự tại [tự nhân].

causality

Quan hệ nhân quả, tác dụng nhân quả, luật nhân quả, nhân quả tính.
law of causality Luật nhân quả.
principle of causality Nguyên lý nhân qủa, luật nhân qủa.

cause

1. Nguyên nhân, nhân, duyên do, nguyên nhân thành quả, nguyên bản, bản 2. Sự nghiệp, sự kiện.
determining ~ Nguyên nhân quyết định.
efficient ~ Nguyên nhân hữu hiệu, nguyên nhân thành sự, nguyên nhân chủ động.
exemplary ~ Nguyên nhân mô hình, nguyên nhân mô phạm.
final ~ Nguyên nhân mục đích, nguyên nhân chung kết, nguyên nhân cùng đích.
first ~ Nguyên nhân thứ nhất.
formal ~ Nguyên nhân hình thức, nguyên nhân thể chế [là nguyên nhân "hình thức" của hình chất luận (hylemorphism)].
instrumental ~ Nguyên nhân dụng cụ, nguyên nhân môi giới.
material ~ Nguyên nhân chất liệu [là nguyên nhân "chất liệu" của hình chất luận (hylemorphism)].
meritorious ~ Nguyên nhân công đức.
moving ~ Nguyên nhân tác động, nguyên nhân thành sự, nguyên nhân chủ động, nguyên nhân hữu hiệu.
particular ~ Nguyên nhân đặc thù.
preconditional ~ Nguyên nhân điều kiện tiên quyết.
principal ~ Nguyên nhân chính, nguyên nhân thứ nhất.
proximate final ~ Nguyên nhân mục đích gần.
second ~ Nguyên nhân đệ nhị, nguyên nhân thứ hai.
sufficient ~ Nguyên nhân sung túc, nguyên nhân bổ túc, nguyên nhân bổ sung, nguyên nhân phụ.
supreme ~ Nguyên nhân tối cao, nguyên nhân tiên khởi, nguyên nhân chung kết.
ultimate ~ Nguyên nhân căn bản, đệ nhất nhân, cơ nguyên tối hậu.
universal ~ Nguyên nhân phổ biến.
cause-effect relationship Quan hệ nhân qủa, luật nhân quả.

CCA (christian conference of Ana)

celebret (L.)

Giấy phép hành lễ.

celestial

Thuộc về trời, thiên quốc, thần thánh, thiên đường, thuộc về những gì tuyệt mỹ.

celestial city

Thành thánh trên trời [như thành thánh Jerusalem mới (Khải Huyền 21,2)].

celestial happiness

Phúc lạc trên trời, hạnh phục tuyệt vời.

celestial hierarchy

Phẩm trật thiên thần [xuất phát thế kỷ thứ 5, nhưng căn cứ trên thánh kinh ghi chép thiên thần phân làm 9 phẩm, rồi lại phân 3 nhóm, mỗi nhóm lại tự phân thành phẩm trật].

celibacy

Ðộc thân, cuộc sống độc thân, trinh khiết, giữ độc thân, độc thân tính.

cenobite

Người sống chung [người sống đời sống ẩn tu nhưng không chỉ sống cho chính mình].

censure

Thẩm định, lời phê bình không tốt đẹp, phê bình, khiển trách, chế tài.

censure by authority

Quyền uy phê phán

center

1. Trung tâm, trung ương, tâm điểm, trung tâm diểm, tập trung điểm, giao điểm 2. Phái trung dung, nhân vật chính, yếu nhân.

centrality

Trung tâm tính, tập trung tính, thái độ trung tâm [được coi làm tâm điểm, làm trung tâm].

centrifugal

Thuộc về ly tâm, có khuynh hướng phân tán.

centripetal

Thuộc về hướng tâm, có khuynh hướng qui tâm.

Cerinthians

Phái Cerinthians [lạc phái vào cuối thế kỷ thứ 1 đến thế kỷ thứ 2 do Cerinthus, do một môn đệ Thánh Gioan, lãnh đạo. Phái này chủ trương Thượng Ðế chỉ có một, nhất vị nhất thể. Chúa Kitô không có Thiên tính, chỉ có nhân tính. Khi nhận phép rửa, quyền năng Thượng Ðế ban xuống trên Ngài; nhưng trước khi chịu tử nạn lại mất đi sự đồng hàng đó].

certainty

Xác thật tính, chính xác tính, xác thật, không nghi ngờ, xác tín.

certitude

Xác quyết tính, xác định tính, chính xác tính, xác thật tính, xác thật, xác tin.

Chalcedon, Council of

Ðại Công Ðồng Chalcedon [Công Ðồng được tổ chức ở thành phố Chalcedon, Tiberia (tiểu Á) năm 451 A.D.]

chance

1. Cơ hội, cơ duyên, dịp may 2. Bất ngờ, ngẫu nhiên, có thể 3. Vận mệnh.

chaos

1. Hỗn độn [gỉa thuyết về trạng thái không gian bất định, hình thái vật chất vô định trước khi có trật tự vũ trụ]. 2. Hỗn loạn, phân loạn.

character

1. Tính chất, đặc tính, đặc chất, đặc trưng 2. Ấn tích, ấn hiệu, tích số 3. Phẩm cách, tính cách, phẩm tính.
indelible ~ Ấn tích không thể xóa mờ, xóa bỏ được.

charism

Thần ân, kỳ ân, đặc ân, biệt ân, ân tứ, hồng ân siêu việt.

charisma (Gr. L.)

Xem charism

charismata (Gr. L.)

Số nhiều của charisma

charismatic

1. Người có thần ân, người được đặc ân, người tín hữu được đặc ân 2. Người tham gia hội cầu nguyện Thánh Linh, người tham gia sinh hoạt canh tân thần ân (renewal).

charistmatic community

Ðoàn thể có tính cách thần ân, đoàn sủng.

Charismatic Renewal

Phong trào canh tân thần ân, hội cầu nguyện Thánh Linh, phong trào canh tân linh ân [phong trào linh ân, một loại cùng nhau cầu nguyện xuất phát từ Mỹ vào thế kỷ thứ 20 xin ơn rửa tội bằng Thánh Linh, hoặc ngay cả việc nói dị ngữ, tiếng lạ].

charity

1. Nhân ái, đức ái, từ thiện, từ bi, từ ái, bác ái, phổ ái, nhân, ái 2. Làm phúc, thi ân, bố thí, giúp đỡ người nghèo, làm việc bác ái, làm việc từ thiện.

chaste

Thuộc về trinh khiết, khiết tịnh, tinh tuyền, thuộc giữ đức khiết trinh, đồng trinh.

chastisement

Khuyến cáo, trừng phạt, nghiêm phạt, trách phạt, chế tài, thẳng tay trừng trị, đánh đòn.

chastity

Ðức trinh khiết, trinh nguyên, tinh tuyền, khiết tịnh

cherub

Xem cherubim

cherubim

Theo kinh thánh ghi chép là thiên sứ tháp tùng Thiên Chúa khi Ngài tỏ hiện hoặc hộ vệ chung quanh Thiên Chúa. Thần lý trí [như Seraphim: thần sốt mến].

chiliadism, chiliarism

Xem chiliasm

chiliasm

Thuyết ngàn năm, chủ thuyết thượng ngàn năm, thuyết ngàn năm vương quốc [một danh xưng khác của (millenarianism). Các giáo phụ thời xưa căn cứ vào Khải Huyền và Cựu Ước đối với lời tiên báo vương quốc của Messiah sẽ đến, để suy diễn: trước khi Ðức Kitô đến lần thứ hai, trần gian này trước tiên được Ðức Kitô và những người công chính thống trị một ngàn năm].

chokma (H.)

Trí khôn ngoan, trí tuệ.

Christ

Kitô, Ðấng chịu xức dầu, Messiah [(Christ) do căn ngữ Hy Lạp phiên âm; (Messiah) do căn ngữ Hy Bá phiên âm].
Christ Jesus Giêsu Kitô
Christ the King Kitô Vua
cosmic Christ Kitô có vũ trụ tính, Kitô thuộc về vũ trụ.
hidden Christ Kitô mai ẩn, Kitô ẩn dật, Kitô ẩn tàng
historic Christ Kitô của lịch sử tính, Kitô có lịch sử tính [phúc âm ghi lại Ðức Kitô trong lịch sử đã trải qua mọi sự kiện, đặc biệt là chịu đóng đinh chết].
unknown Christ Ðức Kitô mai danh ẩn tích, Ðức Kitô không được biết đến, Kitô không muốn được người ta biết đến.

Christendom

giới Kitô giáo, thế giới Kitô giáo, địa hạt Kitô giáo, xã hội Kitô giáo [chỉ mọi người cùng tin vào Ðức Kitô (Kitô giáo) thực sự cũng bao gồm cả Thiên Chúa Giáo nữa].

Christ-figure

Hình ảnh Ðức Kitô.

Christian

1. Thuộc về Kitô, Kitô giáo, tin Chúa Kitô, thuộc về biểu chứng tinh thần Chúa Kitô 2. Môn đệ Ðức Kitô, tín đồ Kitô giáo, giáo đồ Kitô.
anonymous ~ Kitô hữu khuyết danh [người chưa gia nhập Giáo hội, không có danh nghĩa, tinh thần, hành vi của người giáo hữu, nhưng cuộc sống đạo đức, nhân bản của họ thực sự không khác biệt với Kitô hữu lắm].

Christian Science

Phái khoa học Kitô giáo, giáo điều của phái khoa học Kitô giáo [thế kỷ thứ 19 do bà Mary Maker (1821-1910) khởi xướng, giáo lý của giáo phái này lấy việc tuyên xưng đức tin để chữa trị bệnh tật].

Christianity

Kitô Giáo, đức tin Kitô giáo, giáo điều Kitô, tinh thần Kitô, thế giới văn hóa Kitô [xem christendom].
anonymous ~ Kitô giáo ẩn danh, đức tin Kitô giáo khuyết danh, thế giới Kitô giáo vô danh, thế giới Kitô hữu ẩn danh [xem anonmous christian].
cultural ~ Văn hóa Kitô giáo [Kitô giáo giao tiếp hoặc ảnh hưởng tới giới văn hóa].
religionless ~ Kitô giáo vô tôn giáo tính, niềm tin Kitô không có sắc thái tôn giáo.
secularized ~ Kitô giáo bị tục hóa, đức tin Kitô giáo bị tục hóa [xem secularization].

Christianization

Kitô hóa, Kitô giáo hóa, gia nhập Kitô giáo, tôn giáo tôn thờ Ðức Kitô.

Christmas

Lễ Giáng Sinh.

Christocentric

Lấy Ðức Kitô làm trung tâm.

Christocentrism

Tôn giáo lấy Ðức Kitô làm trung tâm, thần học lấy Ðức Kitô làm trung tâm.

Christogenesis

Kitô diễn hóa luận, thuyết Ðức Kitô khởi nguyên [học thuyết quan niệm Ðức Kitô là Ðấng dẫn đạo và nguyên động lực duy nhất của vũ trụ diễn hóa].

Christological title

Danh hiệu Kitô, danh hàm Kitô, danh xưng Kitô, tôn xưng Ðức Kitô.

Christology

Kitô luận, Kitô học.
analytical Christology Kitô luận phân tích, Kitô luận giải thích [môn Kitô luận rút từ đời sống tại thế của Ðức Kitô, qua phân tích nội dung tinh xác; như Ngài là Chúa thật Người thật, là sự kết hợp hai bản tính trong một ngôi vị; để nhận thức ngài trong trạng thái tĩnh].
Antiochian ~ Kitô luận của phái Antiokia [thế kỷ thứ 5 Theodoret of Cyrrhus 393?- 458? đề xướng nhân tính Ðức Kitô tồn tại độc lập với thần tính Ngài, song nhân tính ấy cũng phân hưởng các đặc tính: danh hiệu, tôn vinh và đáng tôn thờ của thần tính Ngài].
applied ~ Kitô luận ứng dụng, Kitô luận thực tiễn [môn Kitô luận nhận thức con người nhờ tin vào Ðức Kitô mà được cứu rỗi].
ascending ~ Kitô luận hướng thượng [môn Kitô luận đi từ nhân tính Ðức Kitô để giảng thuật về mầu nhiệm Ðức Kitô].
cosmic ~ Kitô vũ trụ luận [môn Kitô luận bênh vực luận điểm sự sung mãn của sứ mệnh Ðức Kitô không chỉ trong giáo hội thôi, mà càng phổ biến khắp hoàn vũ].
descending ~ Kitô luận hướng hạ [môn Kitô luận đi từ thần tính Ðức Kitô để giảng thuật về mầu nhiệm Ðức Kitô].
descent ~ Kitô luận giáng thế [môn Kitô luận phát triển rất sớm trong Giáo Hội nhấn mạnh Ðức Kitô, vốn là Thiên chúa đã mặc lấy nhân tính để nhập vào lịch sử, là Ngôi Lời hóa thành nhục thể].
essential ~ Kitô luận về bản chất (yếu tính). [Thế kỷ thứ 3, 4 ảnh hưởng tư tưởng văn hóa đương thời, môn Kitô luận siêu hình có những vấn đề: dùng khách thể tìm hiểu bản chất tự thân của Ðức Kitô, dùng lý tính phân tích tính thể, ngôi cách Ngài...]
existential ~ Kitô luận hiện sinh [thế kỷ thứ 20, ảnh hưởng chủ nghĩa hiện sinh, môn Kitô luận để giải đáp những vấn đề cá nhân hiện sinh (tồn tại), đã nghiên cứu Ðức Kitô có những đau khổ, sợ hãi, nghịch ngôn trong con người nhân loại Ngài].
functional ~ Kitô luận tác dụng (tác năng, công dụng, công năng) [môn Kitô luận theo Tân ước nhấn mạnh Ðức Kitô đem đến cho toàn nhân loại tác dụng cứu độ, từ đó thảo luận về hành động có lịch sử tính và tác năng cứu ân của Ngài].
kenotic ~ Kitô luận tự không hóa [môn Kitô luận quan niệm trong Ba Ngôi Thiên Chúa có tự do tự không hóa và cho rằng Chúa Giêsu khi bị đóng đinh trên thập gía đã biểu hiện tuyệt đỉnh tự do ấy].
political ~ Kitô luận có tính cách chính trị [môn Kitô luận khi bàn về lịch sử Ðức Giêsu trong bối cảnh chính trị đương thời liên đới với người và sự việc, đã nghiên cứu cách nhìn Ðức Kitô quan tâm về mọi vấn đề của quần chúng].
process ~ Kitô luận nhìn theo lịch trình [môn Kitô luận trình bày Ðức Giêsu trong qúa trình sinh trưởng dần dần nhận thức, khẳng định đặc tính và sứ mệnh Ngài, hơn nữa luận về vũ trụ được Kitô hóa và ngày cánh chung viên mãn].
secularized ~ Kitô luận nhìn theo nghĩa tục hóa [môn Kitô luận loại bỏ mọi yếu tố "thần hóa" và khẳng định thế giới tự nó là thánh: tất cả người, vật, hành động tự nó có gía trị nội tại, hơn nữa còn căn cứ vào đó để giải thích Kitô luận].
transcendental ~ Kitô luận tiên thiên, Kitô luận siêu nghiệm [môn Kitô luận trình bày Ðức Giêsu Kitô như yếu tố nguyên nhân đã có sẵn nơi con người, chỉ cần con người phát giác nhận thức ra thôi].

Christonomy

Luật pháp Ðức Kitô [nhận qui ước (ước lệ, ước thúc) của Ðức Kitô hay nhận thần luật do Ðức Kitô đem lại].

Christos (Gr.)

Xem Christ.

church

1. Giáo hội, Hội Thánh, giáo phái 2. Giáo đường, lễ đường, nhà thờ.
~ authority Giáo quyền, quyền uy Giáo Hội [Giáo Hội do Thiên Chúa ban cho quyền phẩm chức và điều hành để hoàn thành sứ mệnh].
~ Father Xem Father of the church, giáo phụ.
~ history Lịch sử giáo hội, giáo sử.
~ law Giáo luật, giáo luật học.
~ militant Giáo hội chiến đấu, Giáo Hội tại thế [ mọi tín hữu trong Giáo Hội và đoàn thể tín hữu để thánh hóa bản thân và tiến xa hơn để thánh hóa thế giới, phải nỗ lực không ngừng chiến thắng những hành vi, tư tưởng, tập quán của bản thân, tha nhân, xã hội chống Thượng Ðế].
~ order 1. Chế độ giáo hội, thể chế giáo hội, qui trình giáo hội 2. Trật tự giáo hội, thánh trật, thánh chức..
~ state quốc gia Vatican [từ thế kỷ thứ 16, quốc gia này thành nơi điều hành giáo hội.]
~ structures Cơ cấu giáo hội, thể chế giáo hội.
~ suffering Giáo hội đau khổ [Giáo hội khi tự thánh hóa bản thân và tha nhân thì không ngừng đảm nhận vượt qua, tội ác và gánh nặng của kẻ khác].
~ triumphant Giáo hội khải hoàn, giáo hội chiến thắng [giáo hội thánh hóa bản thân và tha nhân dựa vào sức mạnh Thiên Chúa; vì Ðức Kitô, Ðấng đã chiến thắng thế gian nên giáo hội cũng không ngừng tiếp tục công nghiệp cảm hóa vô hình ấy].
~ treasury of atonement Kho tàng cứu rỗi của giáo hội [theo cái nhìn tĩnh thái và vật chất hóa của truyền thống thần học kinh viện: Ðức Kitô cùng các thánh thông truyền những công nghiệp cứu chuộc cách dồi dào cho Giáo hội tại thế].
invisible ~ Giáo hội vô hình.
legal ~ Giáo hội hợp pháp.
visible ~ Giáo hội hữu hình.

Church of England

Giáo hội Anh Giáo, Anh Giáo [là giáo hội cải cách vào thế kỷ thứ 16 do luật pháp Anh Quốc thành lập, phủ nhận quyền tối tượng của Ðức Giáo Hoàng vượt trên quyền các vua]. Xem Anglican Church.

Church of Jesus Christ of Latter-Day Saints

Giáo phái chủ trương cánh chung của Thánh Ðồ Giêsu Kitô [xem Mormonism].

Church of Brethren

Giáo hội Anh em, hội tình bạn, hội ái hữu [Dunkers dùng danh từ hoa mỹ để lường gạt].

circumincession

Không ngừng thông truyền, không ngừng liên kết, hỗ thông tương giao [chỉ Thánh Phụ, Thánh Tử, Thánh Thần, Ba Ngôi bình lập bình tồn dùng phương thức rất giống nhau trong nội tại tương liên để trở nên một Thiên chúa].

circuminsession

Xem circumincession.

city of God

Thành của Chúa, Nước Chúa, Thành Thánh.

clarity

1. Thần diệu, thần quang [một đặc chất sau phục sinh]. 2. Tinh ròng, thanh lọc, trong suốt, thấu sáng, sự sáng tỏ, rõ ràng.

cleanse

Tinh hóa, tinh luyện, thanh khiết, thuần khiết.

clergy

1. Giáo sỹ, giới thánh chức 2. Thánh chức, thần chức.
regular ~ Giáo sỹ dòng [giáo sỹ thuộc các hội dòng].
secular ~ Giáo sỹ triều [giáo sỹ thuộc địa phận].

clericalism

Chủ nghĩa giáo quyền, chủ nghĩa thần quyền [thái độ phê bình giáo sỹ có cử chỉ, lời nói, hành động qúa chức phận mình hoặc qúa chú trọng quyền lực giáo hội: lấy quyền giáo hội để xử lý xã hội, để can thiệp vào việc chính trị].

coadjutor-bishop

Giám Mục phó, Giám Mục phụ tá [Giám Mục được giáo triều đặt giúp Giám Mục địa phận và có quyền thừa kế Giám Mục].

co-creator

Người đồng sáng tạo, đồng sáng lập.

code of canon law

Pháp điển giáo hội, pháp điển giáo qui, pháp điển thánh giáo.

codex iuris canonici (L.)

Pháp điển giáo hội, pháp qui Thiên Chúa Giáo.

coenobites

Xem cenobites: Tu sỹ ở cùng một cộng đoàn.

coetus electorum (L.)

Tập đoàn được tuyển [Calvin 1509-1564 quan niệm rằng giáo hội theo nghĩa hẹp là những người được tiền định cứu chuộc].

coetus vocatorum (L.)

Tập đoàn được gọi [Giáo Hội theo nghĩa rộng chỉ tất cả những người đã lãnh phép rửa].

coexistence

Cùng tồn tại, bình tồn, đồng tồn, lưỡng lập.

cognition

Nhận thức, nhận biết, lực nhận thức, tri thức.

coincidence

1. Tương hợp, nhất trí, phù hợp 2. Sự vật đồng thời phát sinh, sự vật đồng thời tồn tại.
~ of opposite qualities Yếu tố đối lập hợp tồn, đối lập tương thành, chính phản đề hòa hợp.

coinherence

Hỗ tương thẩm thấu, hỗ tương giao lưu.
christological ~ Lưỡng tiùnh hỗ tương giao lưu trong Ðức Kitô.
trinitarian ~ Thiên Chúa Ba-Ngôi-Vị giao lưu.

collectivism

1. Chủ nghĩa tập thể [quan niệm do nhân sĩ Giáo Hội Thiên Chúa Giáo (thời Trung Cổ) đối nghịch với chủ nghĩa cá nhân của Tin Lành]. 2. Chủ nghĩa tập sản [biện pháp đem đất đai, tài sản, sinh mạng qui thuộc quốc gia quản lý].

college of bishops

Hội Ðồng Giám Mục thế giới.

college of cardinals

Hồng Y Ðoàn, Hội Ðồng Hồng Y thế giới [Hồng Y đoàn có quyền tuyển cử Giáo Hoàng].

collegiality

1. Tập thể tính, chế độ tập thể 2. Ðoàn thể, tập thể, tập đoàn.
~ of bishops Thuộc hội đồng Giám Mục thế giới, tập thể Giám Mục tính; [vì thi hành chức vụ Giám Mục mà bất cứ Giám Mục nào trên thế giới đều có tập thể tính].

collegiate church

Hiệp đồng Giáo Hội [Giáo Hội do một số Mục sư liên hợp quản lý hoặc giáo hội gồm một số người góp tài nguyên].

Collyridians

Phái Collyridians [một giáo phái vào thế kỷ thứ 4 mù quáng sùng bái dâng bánh hiến Thánh Mẫu Maria sau đó mới hưởng dùng. Vì nguyên ngữ Hy Lạp collyridians có nghĩa là bánh nên dùng danh xưng đó để gọi họ].

comfort

1. An ủi, cổ động, cổ vũ 2. An lạc, thư thái.

coming-again

Phục lâm, trùng lâm, tái lâm, tái lai, lại đến, giáng lâm lần thứ hai.

commandment

Giới mệnh, giới răn, giới luật, mệnh lệnh, thánh giới, thánh huấn.
ten commandments, commandments of God Mười điều răn,mười giới răn, thập giới, mười giới luật của Thiên Chúa [Môi sen được Thiên chúa mạc khải và ban bố cho dân chúng mười giới điều trong cuộc sống].

commemoration

1. Kỷ niệm, truy niệm, khánh chúc 2. Ngày kính, khánh nhật, ngày kỷ niệm.

commensurability

Tương xứng tính, thích ứng tính, tương xứng, tương hợp.

commitment

1. Hiến thân, dấn thân, giao thác, hứa dâng 2. Ủy thác, phó thác 3. Phạm tội.

communicatio in sacris (L.)

1. Hiệp thông mầu nhiệm 2. Tương thông giữa các vật thánh 3. Ðồng sùng bái.

communication

Thông truyền, tương thông, hỗ thông, giao tiếp, giao lưu, truyền đạt, truyền bá, giao nghị, khế hợp, lãnh nhận.

communio naturarum (L.)

Lưỡng tính tương thông [ nơi Ðức Kitô thần - nhân lưỡng tính tương hợp hỗ thông].

communio praedestinatorum (L.)

Ðoàn thể được tiền định cứu chuộc [Calvin chỉ giáo hội]. Xem coetus electorum.

communion

1. Thần giao, linh giao, tương thông, cộng chung, giao thông, phân hưởng, chia sẻ, tham gia 2. Rước thánh thể, rước lễ 3. Giáo phái, tông phái, đoàn thể tôn giáo.
~ under both species Lãnh nhận Thánh Thể dưới hai hình, lãnh Mình và Máu thánh một lượt.
~ under one species Lãnh Thánh Thể dưới một hình, lãnh Mình hoặc Máu thánh.
~ of saints Các thánh cùng thông công, các thánh tương thông, thánh đồ tương thông [thế giới hiện tại và thế giới đời sau, nhờ ơn sủng Ðức Kitô cứu chuộc tất cả mọi dân mà đồng hưởng Thiên Quốc].
holy ~ Lãnh thánh thể, rước lễ, chịu lễ.
open ~ Tiệc thánh công khai [mỗi Kitô hữu đều có thể tham gia tiệc thánh].

community

Ðoàn thể, cộng đoàn.
~ of the faithful Ðoàn thể tín đồ, đoàn thể tín hữu, cộng đoàn giáo hữu.

comparative religion

so sánh tôn giáo học, đối chiếu tôn giáo học.

compensation

bồi thường, bồi chuộc, đền bù, bổ sung, báo đền, tiền bồi thường.

complementary

Bổ túc, bổ khuyết, bổ sung, hỗ tương, phụ giúp.

completion

Sự hoàn thành, sự trọn vẹn, làm đầy đủ, làm viên mãn, thành tựu, hoàn chỉnh.

complex in peccato (L.)

Kẻ đồng phạm, kẻ tòng phạm.

complexification

Sự làm phức tạp, qúa trình phức tạp hóa.

complexity

Tính phức tạp, tính phân hóa, tính đa nguyên, sự phiền phức, sự lộn xộn.

comprecation

Các thánh hiệp cầu cho giáo hội, cùng cầu nguyện, hiệp lời cầu nguyện, hiệp nguyện, hiệp cầu.

concelebration

Ðồng tế [hai hay nhiều Linh mục cùng dâng thánh lễ].

concept

Khái niệm, quan niệm.

conception

1. Sự thụ thai, sự cưu mang, sự hoài thai 2. Khái niệm, nhận thức.
active ~ Mang thai, cưu mang [một mầm sống mới bắt đầu trong thân thể mình].
passive ~ Ðược thụ thai trong lòng mẹ [bào thai được bắt đầu trong lòng mẹ].
virginal ~ Thụ thai còn đồng trinh.

conciliar

Thuộc về hội nghị tôn giáo, thuôïc đại hội công đồng.

conciliar theory

Thuyết đại hội công đồng. Xem conciliarism

conciliarism

Chủ nghĩa thượng hội đồng, chủ nghĩa cải cách hội nghị giáo hội [thái độ, tư tưởng chủ trương quyền lực tối cao trong giáo hội thuộc đại hội đồng]. 2. Chế độ công đồng hội nghị.

conciliarist

Người chủ trương thuyết đại hội công đồng.

conciliarity

1. Hiệp đồng hợp tác 2. Tính chất đại hội công đồng [trong đại hội công đồng chung, Ðức Giáo Hoàng và Giám Mục đoàn định đoạt đặc tính về tín lý].

conciliation

1. Sự hòa giải, sự điều đình, sự điều hòa 2. Sự an ủi, sự làm thái bình.

conclave

1. Hội nghị đoàn tuyển chọn Giáo Hoàng 2. Nơi hội nghị [cơ mật viện] tuyển chọn Giáo Hoàng].

concomitance

Bình tại, phụ tại, bình tồn, phụ tồn, sự phát sinh đồng thời, sự tương hợp đồng thời.
doctrine of concomitance Thuyết đồng tồn, thuyết đồng phát sinh [chủ trương trong phép thánh thể bất luận dưới hình bánh hoặc hình rượu đều cùng lúc có Mình và Máu Chúa Kitô, nên chỉ lãnh một hình là lãnh cả Mình và Máu Chúa Kitô].
natural ~ Bình tồn tự nhiên [trong phép thánh thể dưới hình bánh thì đương nhiên thân thể, linh hồn và máu của nhân tính Ðức Kitô cùng tương liên tồn tại].

Concord of Wittenberg

Xem Wittenberg Concord

concordance theories of creation

Thuyết phù hợp về sáng thế [thuyết này nhìn nhận sách Sáng Thế ký thuật lại lịch trình việc tạo dựng trong sáu ngày phù hợp với sáu giai đoạn về tạo dựng].

concourse

Tham dự, đồng hành, sự tụ họp.
antecedent ~ Sự tham dự tiên thiên.
divine ~ Sự tham dự của Thượng Ðế, sự hiệp trợ của Thượng Ðế.
general ~ Sự tham dự cách phổ thông [trong trật tự tự nhiên, Thượng Ðế ban cho mọi tạo vật sức lực nội tại].
immediate ~ sự tham dự trực tiếp.
natural ~ Sự tham dự cách tự nhiên.
physical ~ Sự tham dự cách thực tế, sự tham dự cách thể lý.
simultaneous ~ Sự tham dự đồng thời.
universal ~ Sự tham dự cách phổ biến [Thượng Ðế tham dự nơi các tạo vật cách phổ cập chứ không hơn kém].

concrete

Cụ thể, thực tại, thực tế, thuộc hình nhi hạ.

concretissimum (L.)

Tột cùng cụ thể, cụ thể nhất.

concupiscence

Tham dục, tình dục, tư dục, dục tình, sắc dục, nhục dục.

concursus (L.)

Xem concourse

condemnation

Sự định tội, sự phán tội, sự kết tội, sự lên án.

condescension

Sự khiêm tốn, sự khiêm nhượng.

conditio sine qua non (L.)

Ðiều kiện bất khả khiếm (khuyết), điều kiện không thể thiếu được.

condition

1. Ðiều kiện, yếu kiện 2. trạng huống, trạng thái, tình trạng, tình hình 3. Thân phận, địa vị, cảnh ngộ.

confederation

Sự đồng minh, sự liên hợp, sự liên minh.

confession

1. Sự cáo giải, sự thú tội, sự cáo tội, sự nhận tội, sự hối tội, sự sám hối, 2. Sự thú nhận, sự tự nhận, sự công nhận, tuyên xưng đức tin, tin nhận tín điều.
auricular ~ Sự xưng tội kín [cách xưng tội riêng với một Linh mục].
~ of faith 1. Tuyên tín 2. Công nhận tín điều [thuộc mỗi đoàn thể riêng biệt].
general ~ 1. Sự xưng tội tổng quát [tín đồ Thiên Chúa Giáo trong trường hợp đặc biệt xưng tội tổng quát về những điều mình phạm trước]. 2. Sự nhận tội chung [một số Giáo Hội Tin Lành thông thường thực thi việc nhận tội trước hội nghị công chúng].
private ~ Sự xưng tội cách riêng . Xem auricular confession.
public ~ Sự xưng tội cách công khai.

confessional

Thuộc về sự xưng tội.
~ faith Thần học tâm tín, tín lý tâm tín [căn cứ vào quyền uy Thiên Chúa mặc khải mà xác tín chân lý mặc khải].
~ formula Mô thức tuyên xưng đức tin.
~ state Quốc gia có quốc giáo.
~ statements Những lời tuyên xưng đức tin.

confessionalism

1. Tín điều hợp nhất [trên bình diện quốc gia hay quốc tế, nỗ lực căn cứ vào những tín điều giống nhau để hợp nhất các giáo hội]. 2. Chủ nghĩa tông phái [thái độ tự phong truyền thống giáo hội mình qúa cao mà phản đối toàn thể di sản Ðức Kitô nơi các giáo hội khác; cũng thế vì tự mãn tự túc mà ly khai những giáo hội khác]. 3. Tổ chức tông phái.

confessor

1. Thánh nhân 2. Linh mục giải tội 3. Người xưng tội 4. Người tuyên xưng đức tin.

confidence

Sự xác tín, lòng tin tưởng, sự tin cậy.

confirmation

1. Sự khẳng định, sự kiên định, sự xác định, sự chứng thực 2. Phép thêm sức [xem sacrament of confirmation] 3. Nhận thực, phê chuẩn, xác nhận.

confiteor

Kinh cáo mình, kinh thú tội, kinh thống hối [đọc trong Thánh Lễ].

conflict

1. Sự xung đột, mâu thuẫn 2. Bất nhất trí, bất tương dung 3. Tranh chấp, tranh đấu, đối lập, chống lại.

conformity

1. Sự nhất thống, phù hợp, thích hợp, tương tự 2. Thuận theo, thuận ứng 3. Tôn theo quốc giáo.
~of grace Ơn sủng làm giống hình ảnh Thiên Chuá [hợp nhất với Thiên Chúa cách không mỹ mãn; dưới sự phù trợ của Thiên Chúa mà nhận biết và kính sợ Ngài sống như vị thánh giữa đời].
~with the will of God Hợp với thánh ý Chúa.

confrontation

1. Sự đương đầu, đối mặt, chạm trán 2. Ðối kháng, đối chất 3. Ðối chiếu.

Confucianism

Nho gia, Nho Giáo, Khổng Giáo.

congenital

tính (thuộc) thiên phú, thiên sinh, bẩm sinh.

congregation

1. Tu hội [đoàn thể tôn giáo không có lời khấn trọng, chỉ có những qui luật thông thường ràng buộc] 2. Thánh Bộ [ủy hội do giáo triều La Mã đặt ra để quản lý, phục vụ một ngành nào đó trong Giáo Hội hoàn vũ] 3. Ðại hội đồng, tập hội, tập đoàn [đoàn dân Israel tụ tập lại để cử hành nghi lễ tôn giáo].

Congregation for the Doctrine of the Faith

Thánh Bộ Tín lý, Bộ Giáo lý Ðức Tin [một Bộ ở giáo triều La Mã].
~ for the Propagation of the Faith Thánh Bộ Truyền Bá Ðức Tin, Thánh Bộ Truyền Giáo [một Bộ ở giáo triều La Mã phụ trách về rao giảng Tin Mừng].

congregation of the faithful

Ðoàn thể tín hữu, hội đoàn giáo dân.

Congregational Church

Giáo phái Công Lý, Giáo hội Công lý, Công lý Giáo [vào thế kỷ thứ 17, một số cấp tiến phái Thanh giáo Anh Quốc vì muốn thiết lập một Giáo hội hợp với Chân lý Phúc Âm mà đã dời qua Hòa Lan, sau đó lại di qua Mỹ quốc].

Congregationalism

1. Chủ nghĩa Công lý Hội, chế độ Công lý Giáo [tín ngưỡng và chính sách Công lý Hội là: mỗi đoàn thể địa phương có toàn quyền tự lập về hành chánh, song vẫn sống tình tương liên và hành động nhất trí] 2. congregationalism giáo hội tổ hợp, chủ nghĩa hội đoàn tự trị.

congruism

Thuyết hợp nghĩa, chủ trương tương hợp [Gíao phái này do Claudius Aquaviva(1543-1615) thành lập vào thế kỷ thứ 17; chủ trương có sự cách biệt giữa đầy đủ ơn sủng và hiệu quả thực thụ của ơn sủng. Sự cách biệt này không do ý chí tự do chấp nhận của người lãnh nhận, nhưng do sự bất tương hợp giữa nội tâm của người thụ lãnh và ngoại cảnh].

connaturality

1. Sự cố hữu, tính tiên thiên, tính thiên phú 2. Sự đồng bản tính, đồng chất tính, đồng chủng.

connotation

Sự nội hàm, hàm súc.

connexion

Sự nối kết, liên quan, liên hệ.

conscience

Lương tâm, lương tri, nhân tâm.

conscientization

Ý thức hóa.

consciousness

Ý thức, tri thức, tri giác.

consecration

1. Sự thánh hóa, thánh hiến, phong chức, tấn phong, tận hiến, hiến thân [qua nghi lễ tôn giáo, người hay vật nào đó trở thành tiêu biểu, ký hiệu của Thiên Chúa ngự tại, để Ngài sử dụng; như việc tấn phong Giám mục] 2. Sự nhận chức thánh, lễ thánh hiến.
~ at Mass Thánh hóa bánh rượu.
~ form Mô thức truyền phép [trong Thánh Lễ, Linh mục đọc lại lời Chúa Giêsu khi lập phép Thánh Thể xưa làm bánh rượu trở nên Mình Máu Chúa Kitô].

consecratory

1. Bản kinh thánh hóa. 2. Thuộc về thánh hóa, tận hiến.

consensus (L. E.)

1. Ðồng ý, nhất trí. 2. Tín điều hợp nhất.
~ of the faithful Tín đồ nhất trí [giáo hữu hợp nhất về quan điểm đức tin nào đó].
~ Patrum (L.) Ý kiến mà các Giáo Phụ đã nhất trí.
~ quinque secularis (L.) Sự nhất thống về giáo lý trong 5 thế kỷ đầu.
~ repetitus (L.) Sự nhất thống tái xác minh tín ngưỡng chân thật.

conservation

1. Sự bảo tồn, bảo thủ, duy trì, bảo toàn. 2. Sự tồn tích, gìn giữ.
divine ~ Thượng Ðế bảo tồn vạn vật.
~ of the world Bảo tồn của thế giới.

conservatism

Chủ nghĩa bảo thủ, thuyết thủ cựu.

conservative

1. Thuộc về bảo thủ, tính thủ cưụ. 2. Người chủ trương bảo thủ, thủ cựu.

consistory

1. Thượng hội nghị Tôn giáo [a. toàn thể hội đồng Hồng Y có Ðức Thánh Cha chủ tọa; b. cố vấn đoàn của Giáo chủ Ðông phương giáo]. 2. Tòa án tôn giáo, pháp đình giáo hội [a. cơ quan tư pháp giáo phận của Anh giáo; b. cơ cấu quản lý mục sư và trưởng lão trong giáo hội Trưởng Lão].

consolation

Thần ủi, sự an ủi thiêng liêng.
~ with cause Thần ủi có nguyên nhân tiền định [tâm tình, tư tưởng do thần ủi nào đó thôi thúc; hoặc thần ủi thôi thúc tưởng tượng, lý trí tư duy sẵn có để đưa con người hướng về Thiên Chúa].
~ without cause Thần ủi phi nguyên nhân tiền hữu [tâm tình, lý trí, tư tưởng hướng con người về với Thượng Ðế mà phát sinh ra thần ủi, mặc dù không có động lực tương ứng nào có trước thôi thúc].

consortium divinae naturae (L.)

Phân hưởng thần tính, chia sẻ tính Thiên Chúa.

Constance, Council of

Công đồng họp ở thành Constance (Ðức) từ 1414- 1418.

Constantinople, Council of

Công đồng họp ở thành Constantinople (Tiểu Á) kỳ nhất năm 381, kỳ hai năm 553, kỳ ba năm 680.

constitution

1. Sự kiến lập, thiết lập, thiết định. 2. Cấu thành, cấu tạo, cấu kết, tổ chức. 3. Tính chất, tài chất, tính tình. 4. Hiến pháp, hội hiến, pháp lệnh, qui định.
~ of man Thiên tính con người, thể chất con người, tài chất con người, kết cấu nội tại của con người.
~ of the Divine Tính chất của Thần Thánh, cơ cấu nội tại của Thần Linh.

constitutive

Thuộc về cấu trúc, hiến pháp...

consubstantial

Ðồng tính đồng thể, đồng thể, đồng chất.

consubstantiality

Tính đồng thể đồng chất [đặc biệt chỉ Thiên Chúa Ba Ngôi có cùng một bản tính, cùng một thể tự lậïp].

consubstantiate

Làm cho đồng tính đồng thể, cho là đồng tính đồng thể.

consubstantiation

Thánh Thể hợp chất, Thánh Thể đồng tại hữu, Thánh Thể đồng tính dồng thể. docttrine of ~ 1. Luận thuyết Thánh Thể hợp chất cộng tïại (Martin Luther (1483- 1546) cho rằng chỉ trong khi cử hành tiệc Thánh Ðức Kitô mới thực sự hiện hữu trong bánh rượu, hơn thế nữa, Mình và Máu thánh Ðức Kitô đồng thời tại hữu với thể chất bánh và rượu, thể chất bánh và rượu không biến hoá]. 2. Thuyết đồng tính đồng thể.

contemplation

Chiêm niệm, mặc quan, say ngắm, chiêm ngắm, tịnh quan, nguyện gẫm, trầm tư, mặc tưởng, trầm tưởng [một phương thức cầu nguyện dùng trực giác và tình cảm chiêm ngắm Thiên Chúa và những mầu nhiệm của Ngài.
acquired ~ chiêm ngắm đắc thủ [do tập luyện mà đạt được tình trạng chiêm ngắm].
infused ~ chiêm ngắm thông ban [do Thiên Chúa trực tiếp ban mà có một khả năng nguyện ngắm siêu nhiên].

context

1. Mạch văn. 2. Trường hợp, mạch lạc, cảnh ngộ, hoàn cảnh, tình huống, thực huống, tình cảnh.

contextual theology

Thần học hoàn cảnh,thần học bối cảnh, thần học tình huống, thần học thực huống hóa [thần học phát sinh do thích ứng với một hoàn cảnh hay một thực huống].

contextualization

Trường hợp hóa, mạch văn hóa [phương pháp hay quá trình làm thần học thích ứng với một hoàn cảnh, một trạng huống chính trị nào đó].

contingence, -cy

Ngẫu nhiên tính, phi tất nhiên tính.

contraction

Hợp đồng, khế ước, giao kèo

contrition

Thống hối, thành thật sám hối, hối ngộ, hối hận, hối tội.
imperfect ~ xem: attrition
perfect ~ Ăn năn tội cách trọn,[hối tội vì yêu mến Chúa, như động cơ hoàn thiện].

contritionism

Phái thống hối hoàn thiện [chủ trương trong bí tích hòa giải muốn lãnh ơn thánh hóa, cần lòng yêu mến Chúa như động cơ sám hối].

controversial theology

Thần học biện luận [thần học phát triển ở thế kỷ thứ 16, sau thời cải cách tôn giáo, dùng hệ thống lý luận đối đầu với các lối diễn đạt tín ngưỡng bất nhất gây ra phe phái].

controversy

Biện luận, tranh luận, tranh biện, luận chiến.

convergence, -cy

Thu thập, thu góp, hội tụ, tụ họp, tập trung, phối hợp.

conversion

Qui y, qui chính, trở lại, qui hóa, hoán cải, chuyển biến, chuyển hướng, cải biến.
accidental ~ phụ thể chuyển biến [chỉ biến đổi phụ thể, còn bản chất vẫn không đổi, như khối đá tạc thành pho tượng].
substantial ~ Bản chất chuyển biến, tự lập thể chuyển biến [hình thức bản chất cũ tiêu tan hoàn toàn biến thành một bản chất mới, như cơ thể hấp thụ thực phẩm].
theory of ~ Chuyển hóa luận, chuyển biến luận [trong bí tích Thánh Thể, rượu và bánh hoàn toàn biến đổi, theo lý giải, rượu không còn là rượu nữa, bánh không còn là bánh nữa; mà là Máu Thánh và Mình Thánh Chúa Kitô].

convert

Người qui y, trở lại.

conviction

1. Xác tín, kiên tín, tin phục, thuyết phục. 2. Giác ngộ, hối ngộ, nhận tội. 3. Ðịnh tội, phán tội.

cooperation

Hiệp lực, hợp tác, hiệp đồng, cộng tác.

Copernican revolution

Cách mạng Copernic [nhà hiện đại thiên văn học Copernic (1473-1543) đả phá vũ trụ quan cũ và đề xuất cách mạng cho rằng trái đất tự xoay tròn hàng ngày, và các hành tinh đều quay quanh mặt trời].

Coptic Church

Giáo hội Coptic [là Giáo hội ở Ai cập, vào thế kỷ thứ 5 biến thành nhất tính luận,lấy tên do Copt người địa phương].

co-redemtion

Hiệp công cứu thế, đồng công cứu chuộc.

coredemptrix (L.)

Ðấng đồng công cứu chuộc [chỉ Ðức Mẹ Maria. Thế kỷ thứ 15, Giáo hội bắt đầu dùng lối tôn xưng này để diễn tả công đức của Mẹ Maria trong việc trợ giúp Chúa Kitô cứu thế].

coresponsibility

Ðồng trách nhiệm.

corpus doctrinae (L.) (the body of doctrine)

Giáo lý toàn tập, giáo lý đại toàn, toàn bộ giáo lý, giáo lý tổng thể.

corpus juris canonici (L.) (corpus of canonical law)

Giáo luật toàn tập. toàn bộ giáo luật.

correlation

Tương quan, quan hệ hỗ tương, liên quan hỗ tương, có tác dụng hỗ tương.

correspondence

Phù hợp, tương hợp, nhất trí, hài hóa, tương đương, tương xứng, tương tự, điều hòa.

corruption

Bại hoại, trụy lạc, hủ bại, tệ hóa.

cosmogenesis

1. Vũ trụ diễn luận, thuyết vũ trụ sáng sinh [cho rằng vũ trụ là một toàn thể động, tiềm tại một khả năng; làm vật chất diễn hóa ra ý thức, và tiếp tục không ngừng tiến tới linh hóa để cuối cùng đạt đến sự viên mãn]. 2. Thuyết vũ trụ tiến hóa, địa cầu sáng sinh.

cosmogony

Sáng thế luận, vũ trụ khai nguyên, sự tạo thành vũ trụ.

cosmos

Vũ trụ.

cosmological argument

Lý chứng vũ trụ luận [ một trong những thuyết chứng minh Thiên Chúa hiện hữu. Nhìn vũ trụ thần kỳ như thế, thì phải công nhận có vị chúa tể vĩ đại tạo dựng nên vạn vật].

cosmology

Vũ trụ luận, vũ trụ quan [lối nhìn về sự khai nguyên và mọi hiện tượng của vũ trụ].

council

Hội nghị, nghị hội, công đồng hội nghị tôn giáo.
general ~ Xem ecumenical council
local ~ Công đồng địa phương.
particular ~ Công đồng đặc biệt, hội nghị đặc biệt.

Counter-Reformation

Phong trào chống tôn giáo cải cách, phong trào phản Giáo Hội Tin Lành cải cách [sau khi Tin Lành phái Luther (1483-1546) và cách phái cải cách khác phát sinh, trong Giáo Hội đã phát sinh những phong trào hoạt động phục hưng. Những phong trào phục hưng này kéo dài khoảng 100 năm].

covenant

1. Minh ước, thánh ước, khế ước, thề ước, hợp ước 2. Kết ước, lập ước, giao ước.
~ theology Thần học minh ước, giao ước luận [thế kỷ thứ 16 và 17 tín đồ Thanh Giáo của Anh Quôùc chủ xướng xã hội con người được thành lập do hai loại giao ước hỗ tương. Một là: Con người và Thần Thánh hỗ tương giao ước. Hai là: Nhân dân và Chính phủ hỗ tương kết ước].

co-veneration

Song phương phụng bái [tín đồ phái Nestorians chủ trương vừa sùng bái con người Ðức Kitô vừa kính thờ những hoạt động Thánh Ngôn Thiên Chúa].

creatio ex nihilo (L.) (Creation out of nothing)

Bởi không mà tạo nên có, sáng tạo từ hư vô.
~ prima (L.) (primary creation) Khởi sự sáng tạo, nguyên thủy sáng tạo, sáng tạo thuở ban đầu.
~ secunda (secondary creation) Tái tạo.

creation

1. Sáng tạo, sáng tác, khai sáng, sáng lập, tác tạo, dựng nên 2. Sáng thế, khai thiên lập địa 3. Tạo vật, trời đất vạn vật.
continuous ~ Tiếp tục sáng tạo, liên tục sáng tạo đến muôn đời, không ngừng sáng tạo.
theory of ~ Lý luận sáng tạo, sáng thế luận, học thuyết sáng thế.

creationism

1. Thuyết sáng thế, thuyết tạo hóa [lý luận triết học: chủ trương thế giới do đấng tạo hóa siêu việt dùng 1 hoặc 1 động tác liên hành động, từ hư không mà tạo thành 2. Thuyết linh hồn được tạo thành [cho rằng linh hồn của con người đều do Thượng Ðế vào lúc người thụ thai, từ hư không mà tạo nên].

creativity

Tính tạo dựng, lực tạo dựng, tạo hóa.

creator

Chúa tạo vật, Ðấng tạo hóa, Ðấng sáng tạo.

creature

Thụ tạo vật, vật được tạo dựng, tạo vật, kẻ được tạo dựng.

creatureliness

Tính thụ tạo, tính được dựng nên.

credibility

Tính đáng tin, đáng cậy, xác thực tính.

credo quia absurdu (L.)

Tôi tin dù không hợp lý [lời của Tertullian (160?~220?)].

credo ut intelligam

(L.) Tôi tin hầu để soi sáng tri thức [lời của Thánh Ansemo (1033- 1109)].

credulity

Tính dễ tin, nhẹ dạng.

creed

Kinh tin kính, tín điều [với tin lành là trần thuật giáo lý có tính cách đơn giản, rõ ràng, một cách chính thức và có uy tín].

crimen laesae religionis (L.)

Tội mạo giáo.

criterion

Chuẩn tắc, qui tắc tiêu chuẩn, qui phạm, chuẩn cứ, qui định.

criticism

1. Phê phán, phê bình, bình luận, giám định 2. Phê phán luận, phê phán học, giám biệt pháp.
form ~ Phê phán hình loại, phê phán hình loại học, phê bình văn thể sự học hình, hình thức sử học.
historical ~ Phê phán lịch sử, lịch sử phê phán học, lịch sử giám biệt pháp.
literary ~ Phê phán văn học, văn học phê phán học.
redaction ~ Phê phán biên tập, biên tập phê phán học.
source ~ Phê phán căn nguyên học, căn nguyên phê phán học.
textual ~ Phê phán văn tự, văn kiện phê phán học, phê phán nguyên văn, kinh văn giám biệt học.
traditional ~ Phê phán truyền thống, truyền thống phê phán học.

cross

1. Thập tự giùa, thánh giá 2. Khổ nạn, hoạn nạn, thử luyện, khảo nghiệm, bất hạnh, khốn khổ.
~ of the cross Thần học thập tự gía, thần học thập gía.

crucific

Tượng khổ nạn, tượng thánh gía, tượng chịu nạn, tượng Giêsu chịu nạn.

crucifixion

Việc đóng đinh vào thánh gía, khổ hình thập gía.

crucify

Ðóng đinh vào thập giùa.

crypto-Calvinism

Chủ thuyết bí ần của Calvine, phái ẩn kín Calvine [Philip Melanchthon (1497-1560) không thừa nhận Ðức Kitô thật sự ở trong phép Thánh Thể, phản đối tôn thờ Thánh Thể (gần giống chủ thuyết Calvine) vì vậy mà bị phái Luther chống đối].

culpa (L.)

Nhận tội vạ, tội lỗi, sai lỗi.

cult

1. Sự thờ lạy, kính lậy, sự tôn kính, tế lễ, nghi tế, sự sùng bái, ca ngợi 2. Giáo phái, tôn phái.

cultus duliae (L.)

Xem dulia
~ hyperduliae (L.) Xem hyperdulia
~ latriae (L.) Xem latria

cum tempore (L.)

Diễn tả theo thời gian, cùng thời gian, theo thời.

cumulus omnium perfectionum (L.) (fullness of all perfections)

Sung mãn của vạn hảo, tổng hợp mọi thiện mỹ.

cur Deus homo (L.) (why did God become man)

Tại sao Thiên Chúa làm người.

curate

Cha phó, phụ mục sư, phụ tá mục sư, người phục tá Ðức Cha.

Curia

Giống chữ tắt của Curia Romana.

Curia Romana (L.)

Giáo triều Roma, Giáo Hoàng và nhân viên trợ lý cao cấp.

Curialism

Nghĩa triều chủ nghiõa [thái độ coi trọng qúa đáng giáo triều, hoặc tác phong quan niệm của giáo triều]. 2. Chủ nghĩa Giáo Hoàng có toàn quyền, chủ nghĩa Giáo Hoàng tối cao.

Back to Vietnamese Missionaries in Taiwan Home Page