Công bố Văn kiện
của Bộ Giáo lý Ðức tin về Ðức Mẹ
Công bố Văn kiện của Bộ Giáo lý Ðức tin về Ðức Mẹ.
G. Trần Ðức Anh, O.P.
Vatican (RVA News 05-11-2025) - Như đã đưa tin, sáng ngày 04 tháng Mười Một năm 2025, Văn kiện mới của Bộ Giáo lý Ðức tin, mang tựa đề "Mater Populi Fidelis", Mẹ của Dân trung tín, - Ghi chú đạo lý về một số tước hiệu của Ðức Mẹ Maria liên quan đến sự cộng tác của Mẹ trong công trình cứu độ" đã được công bố trong cuộc họp báo tại Phòng báo chí Tòa Thánh.
Văn kiện mang chữ ký của Ðức Hồng y Tổng trưởng Víctor Manuel Fernández, và Ðức Tổng giám mục Armando Matteo, Tổng thư ký của Bộ, đã được Ðức Thánh cha Lêô XIV phê chuẩn ngày 07 tháng Mười năm 2025, và truyền công bố.
Văn kiện dài 38 trang, sau Lời giới thiệu và dẫn nhập, Văn kiện trình bày sự cộng tác của Ðức Mẹ Maria trong công trình cứu độ, rồi bàn đến các tước hiệu liên quan đến sự cộng tác của Ðức Maria trong ơn cứu độ, như: Ðấng Ðồng Công Cứu Chuộc, Ðấng Trung Gian, Mẹ các tín hữu, Mẹ chuyển cầu, Mẹ của ân sủng, Người môn đệ đầu tiên, Mẹ của Dân trung tín, Mẹ ân phúc...
Lời giới thiệu
Trong lời giới thiệu, Bộ Giáo lý Ðức tin cho biết: "Ghi chú này được soạn nhằm đáp lại nhiều câu hỏi và đề nghị đã được gửi đến Tòa Thánh trong những thập niên gần đây - đặc biệt là đến Bộ Giáo lý Ðức tin - về các vấn đề liên quan đến lòng sùng kính Ðức Maria, nhất là liên quan đến một số tước hiệu được gán cho Mẹ. Ðây là những vấn đề từng gây quan tâm cho các vị Giáo hoàng gần đây và đã được bàn thảo nhiều lần trong suốt ba mươi năm qua, trong các hoạt động học thuật khác nhau của Bộ, như các hội nghị, các phiên họp thường kỳ, v.v. Nhờ đó, Bộ đã tích lũy được một khối lượng tư liệu phong phú và quý giá làm nền tảng cho bản suy tư này.
Chủ đích của Văn kiện
"Văn kiện này nhằm làm sáng tỏ trong ý nghĩa một số danh hiệu và cách diễn tả liên quan đến Ðức Maria có thể được chấp nhận hoặc không, đồng thời đào sâu những nền tảng đúng đắn của lòng sùng kính Ðức Mẹ, xác định vị trí của Mẹ trong tương quan với các tín hữu dưới ánh sáng của mầu nhiệm Chúa Kitô - Ðấng Trung Gian và Cứu Chuộc duy nhất. Ðiều này đòi hỏi một sự trung thành sâu xa với căn tính Công giáo, đồng thời cũng đòi hỏi một nỗ lực đại kết đặc biệt. Chủ đề chính xuyên suốt toàn bộ tài liệu này là tình mẫu tử của Ðức Maria đối với các tín hữu - một chủ đề được lặp lại nhiều lần, mỗi lần lại được đào sâu, phong phú và hoàn thiện thêm, như một vòng xoáy liên tục của suy tư thần học.
Kho tàng thiêng liêng của Giáo hội
"Lòng sùng kính Ðức Mẹ, được khơi dậy từ tình mẫu tử của Mẹ, được trình bày ở đây như một kho tàng thiêng liêng của Hội thánh. Mục đích Văn kiện này không phải là để sửa chữa lòng đạo đức của dân Chúa - lòng đạo đức vốn nhìn thấy nơi Mẹ là nơi nương náu, nguồn sức mạnh, sự dịu dàng và niềm hy vọng - nhưng là để đề cao, nhận ra vẻ đẹp của lòng sùng kính ấy và cổ võ nó, bởi vì đó là một biểu hiện huyền nhiệm và biểu tượng của thái độ Tin mừng, là tin tưởng vào Thiên Chúa, do chính Chúa Thánh Thần tự do khơi dậy trong lòng các tín hữu. Thật vậy, người nghèo "gặp được sự dịu hiền và tình yêu của Thiên Chúa nơi dung nhan của Maria. Nơi Mẹ, họ nhìn thấy phản chiếu sứ điệp cốt lõi của Tin mừng."
Vấn đề
Bộ Giáo lý Ðức tin nhận xét rằng: "Bên cạnh đó, cũng có một số nhóm suy tư thần học về Ðức Mẹ, các ấn phẩm, những hình thức sùng kính mới hoặc những lời kêu gọi thiết lập các tín điều về Ðức Maria, vốn không mang những đặc điểm đơn sơ và sống động như lòng đạo đức bình dân, nhưng thay vào đó đề xuất những phát triển tín lý nhất định và thường xuyên được phổ biến mạnh mẽ trên các phương tiện truyền thông, khiến nhiều tín hữu đơn sơ cảm thấy hoang mang. Ðôi khi, đó là sự diễn giải lại những cách nói của quá khứ với những ý nghĩa khác.
Vì thế, tài liệu này xem xét các đề nghị ấy để chỉ ra, trong ý nghĩa nào, một số điều có thể được xem là diễn tả chân thực của lòng sùng kính Ðức Mẹ được soi sáng do Tin mừng, và trong ý nghĩa nào, những điều khác nên tránh, vì chúng không giúp đạt được một sự hiểu biết quân bình và hài hòa về toàn bộ sứ điệp Kitô giáo.
Ngoài ra, trong nhiều đoạn của Ghi chú này, có kèm theo những phần đào sâu Kinh thánh phong phú, cho thấy rằng lòng sùng kính đích thực dành cho Ðức Maria không chỉ bắt nguồn từ Truyền thống của Hội thánh, nhưng đã có nền tảng ngay trong Thánh kinh. Bên cạnh đó, tài liệu còn trích dẫn các văn bản của các Giáo phụ, các Tiến sĩ Hội thánh và các Giáo hoàng gần đây. Như thế, thay vì đặt ra giới hạn, Ghi chú này mong muốn đồng hành và nâng đỡ tình yêu đối với Ðức Maria, cũng như củng cố niềm tin tưởng vào sự chuyển cầu mẫu tử của Mẹ."
Một số danh hiệu
Trong một phần kế tiếp của Văn kiện, Bộ Giáo lý Ðức tin trình bày một số danh hiệu liên quan đến sự cộng tác của Ðức Maria trong công trình cứu độ và viết:
16. Trong số những danh hiệu được dùng để khẩn cầu Ðức Maria (Mẹ Thương Xót, Niềm Hy Vọng của người nghèo, Ðấng Phù hộ các Kitô hữu, Ðấng Cứu Giúp, Ðấng Bầu Cử, v.v.), có một số danh hiệu nói đến cách đặc biệt hơn về sự cộng tác của Mẹ trong công trình cứu chuộc của Chúa Kitô, chẳng hạn như "Ðấng Ðồng Công Cứu Chuộc" và "Ðấng Trung Gian".
Ðấng Ðồng Công Cứu Chuộc
17. Danh hiệu Corredentrice - Ðấng Ðồng Công Cứu Chuộc - xuất hiện vào thế kỷ XV như là một sự điều chỉnh của lời khẩn cầu Redentrice (Ðấng Cứu Chuộc) - một cách viết tắt của "Mẹ của Ðấng Cứu Chuộc", vốn đã được dùng để gọi Ðức Maria từ thế kỷ X. Thánh Bênađô đã gán cho Ðức Maria một vai trò đặc biệt dưới chân thánh giá; vai trò này là nguồn gốc của danh hiệu "Ðấng Ðồng Công Cứu Chuộc". Danh hiệu này lần đầu tiên được tìm thấy trong một bài thánh ca vô danh ở Salzburg bên Áo, vào thế kỷ XV.
Tuy danh hiệu "Ðấng Cứu Chuộc" vẫn còn được sử dụng trong các thế kỷ XVI và XVII, nhưng đến thế kỷ XVIII, danh hiệu này hoàn toàn biến mất và được thay thế bằng "Ðấng Ðồng Công Cứu Chuộc". Cuộc nghiên cứu thần học về sự cộng tác của Ðức Maria trong công trình Cứu Chuộc, đặc biệt trong nửa đầu thế kỷ XX, đã dẫn đến sự hiểu biết sâu sắc hơn về ý nghĩa của danh hiệu "Ðấng Ðồng Công Cứu Chuộc".
18. Một số vị Giáo hoàng đã sử dụng danh hiệu này nhưng không đi sâu vào việc giải thích. Thông thường, các ngài trình bày nó theo hai cách:
- 1. Liên hệ với thiên chức làm Mẹ Thiên Chúa - bởi vì Ðức Maria, với tư cách là Mẹ, đã làm cho công cuộc cứu chuộc của Chúa Kitô trở nên khả thi;
- 2. Thứ hai liên hệ với sự liên kết của Mẹ với Chúa Kitô bên cạnh Thánh Giá cứu độ.
Công đồng chung Vatican II đã tránh dùng danh hiệu "Ðấng Ðồng Công Cứu Chuộc" vì những lý do liên quan đến tín lý, mục vụ và đại kết. Thánh Gioan Phaolô II đã dùng danh hiệu này ít nhất bảy lần, chủ yếu trong bối cảnh nói về giá trị cứu độ của đau khổ con người, khi được hiến dâng cùng với đau khổ của Chúa Kitô mà Ðức Maria đã kết hiệp cách đặc biệt dưới chân thánh giá.
19. Ngày 21 tháng Hai năm 1996, Ðức Hồng y Joseph Ratzinger, khi đó là Tổng Trưởng Bộ Giáo lý Ðức tin, đã được hỏi về việc phong trào "Vox Populi Mariae Mediatrici", Tiếng nói dân của Mẹ Trung Gian, xin định tín tín điều "Ðức Maria là Ðấng Ðồng Công Cứu Chuộc hoặc là Ðấng Trung Gian của mọi ân sủng". Ngài đã trả lời trong bản ý kiến riêng của mình như sau: "Không chấp thuận (Negative). Ý nghĩa chính xác của các danh hiệu này chưa rõ ràng và giáo lý được bao hàm trong đó chưa đủ chín muồi. Một giáo lý được định tín đức tin thần linh (de fide divina) phải thuộc về kho tàng đức tin (depositum fidei), tức là mạc khải của Thiên Chúa được truyền lại trong Thánh kinh và Truyền thống Tông đồ. Hiện nay vẫn chưa thấy rõ ràng làm thế nào những giáo lý được diễn tả qua các danh hiệu này lại hiện diện trong Thánh kinh và Truyền thống Tông đồ."
Sau đó, vào năm 2002, Ðức Hồng y Ratzinger công khai bày tỏ lập trường phản đối việc sử dụng danh hiệu này: "Công thức "Ðấng Ðồng Công Cứu Chuộc" xa rời quá nhiều so với ngôn ngữ của Thánh kinh và của các Giáo phụ, do đó dễ gây hiểu lầm... Mọi sự đều đến từ Ngài (Chúa Kitô), như đặc biệt được khẳng định trong các thư gửi tín hữu Êphêsô và Côlôxê. Ðức Maria là như thế nào là nhờ Ngài. Danh hiệu "Ðấng Ðồng Công Cứu Chuộc" có thể làm lu mờ nguồn gốc ấy."
Ðức Hồng y Ratzinger không phủ nhận rằng có những ý hướng tốt đẹp và những giá trị quý báu trong việc đề xuất sử dụng danh hiệu này, nhưng ngài cho rằng đó là "một cách diễn đạt sai lầm".
20. Khi ấy, Ðức Hồng y Joseph Ratzinger đã nhắc đến các thư gửi tín hữu Êphêsô và Côlôxê, trong đó ngôn ngữ được sử dụng và động lực thần học của các bài thánh thi cho thấy vị trí trung tâm duy nhất của Chúa Kitô trong công trình cứu chuộc, cũng như nguồn mạch của mọi ân sủng đến từ Ngài. Ðiều đó loại trừ khả năng thêm vào bất cứ hình thức trung gian nào khác, bởi vì "mọi phúc lành thiêng liêng" được ban cho chúng ta "trong Chúa Kitô" (Ep 1,3); trong Ngài, "chúng ta được làm nghĩa tử" (x. Ep 1,5), và "được ân sủng của Thiên Chúa tuôn đổ trên chúng ta" (x. Ep 1,6). "Nhờ máu của Người, chúng ta được cứu chuộc" (Ep 1,7), và chính Người "đã tuôn đổ dư đầy ân sủng trên chúng ta" (Ep 1,8). Trong Ngài, "chúng ta được thừa hưởng phần gia nghiệp" (Ep 1,11) và được tiền định theo thánh ý Chúa. Thiên Chúa đã muốn cho "mọi sự viên mãn đều hiện diện trong Ngài" (Cl 1,19) và "nhờ Người, mọi sự trên trời và dưới đất được hòa giải với Thiên Chúa" (Cl 1,20).
Lời chúc tụng này về địa vị duy nhất của Chúa Kitô mời gọi chúng ta đặt mọi thụ tạo vào vị thế tiếp nhận ân sủng, đồng thời khuyên ta phải có sự cẩn trọng đạo đức và khiêm tốn khi bàn đến bất kỳ hình thức cộng tác nào có thể có trong phạm vi công trình cứu chuộc.
21. Ðức Giáo hoàng Phanxicô ít nhất đã ba lần bày tỏ lập trường rõ ràng không chấp nhận việc sử dụng danh hiệu "Ðấng Ðồng Công Cứu Chuộc", khẳng định rằng Ðức Maria "không bao giờ muốn lấy điều gì của Con Mình cho riêng mình; Mẹ không bao giờ tự giới thiệu mình là Ðấng Ðồng Công Cứu Chuộc. Không, Mẹ là môn đệ."
Công trình cứu chuộc đã được hoàn tất một cách trọn hảo, không cần bất cứ sự bổ sung nào. Do đó, "Ðức Mẹ không hề muốn lấy mất của Chúa Giêsu bất cứ tước hiệu nào [...]. Mẹ không xin cho mình được coi là một thứ "gần như Ðấng Cứu Chuộc" hay "Ðấng Ðồng Công Cứu Chuộc": không. Chỉ có một Ðấng Cứu Chuộc duy nhất, và danh hiệu ấy không thể được nhân đôi."
Chúa Kitô "là Ðấng Cứu Chuộc duy nhất; không có ai cùng cứu chuộc với Người". Bởi vì "hy tế trên thánh giá, được dâng hiến với lòng yêu mến và vâng phục, đã mang lại một sự đền bù dư đầy và vô biên." Dù chúng ta có thể tiếp nối và làm cho hiệu quả của ơn cứu chuộc lan rộng trong thế giới này (x. Cl 1,24), nhưng cả Hội thánh lẫn Ðức Maria đều không thể thay thế hay hoàn thiện công trình cứu chuộc của Con Thiên Chúa nhập thể - công trình ấy đã hoàn hảo và không cần thêm điều gì.
22. Vì cần phải giải thích rõ vai trò phụ thuộc của Ðức Maria đối với Ðức Kitô trong công trình cứu chuộc, nên việc sử dụng danh hiệu "Ðấng Ðồng Công Cứu Chuộc" để diễn tả sự cộng tác của Mẹ luôn là điều không thích hợp. Danh hiệu này có nguy cơ làm lu mờ vai trò trung gian duy nhất của Chúa Kitô trong công trình cứu độ, và do đó có thể gây nên sự nhầm lẫn hoặc mất cân đối trong sự hài hoà của các chân lý đức tin Kitô giáo.
Bởi vì "dưới bầu trời này, không có một danh nào khác được ban cho loài người để nhờ danh ấy mà chúng ta được cứu độ" (Cv 4,12). Khi một cách diễn đạt cần phải kèm theo vô số lời giải thích liên tục để tránh bị hiểu sai, thì điều đó không còn phục vụ cho đức tin của Dân Chúa nữa, và trở nên không thích hợp.
Trong trường hợp này, việc dùng danh hiệu ấy cũng không giúp tôn vinh Ðức Maria như là cộng tác viên đầu tiên và cao cả nhất trong công trình cứu chuộc và ân sủng; trái lại, vì có nguy cơ làm lu mờ vai trò độc nhất của Ðức Giêsu Kitô - Con Thiên Chúa làm người vì ơn cứu độ chúng ta, Ðấng duy nhất có thể dâng lên Chúa Cha một hy tế có giá trị vô hạn - nên điều đó không phải là một vinh dự đích thực dành cho Ðức Mẹ. Thật vậy, Ðức Maria, với tư cách là "nữ tỳ của Chúa" (Lc 1,38), luôn chỉ cho chúng ta đến với Chúa Kitô và mời gọi chúng ta: "Người bảo gì, các anh cứ việc làm theo" (Ga 2,5).
(Sala Stampa 4-11-2025)